Maxsus pedagogika

I
LS
t
J-^VO
^ o N
rsj — ‘
2 1
Ъ
5- 
1>
— 
’ 
(NOv
—
on
МГЛгч^^ — г^^ — f^fNOsD^t 
un O
n
— rvl — 
CN**r^ts
« Я C?
£
E
. . Л и
I
E .S
та
1 § 
a t
C7* C3
ъ ~
Tj.OOinp*->ir)fNir->OOfn —
cs
£
cs
£
N . 
e «
«3
I S
•=£ c
S ’ 8
2 I
<*-
JZ
N
С 
J
C3
>
$
C3 • s
о*s:
t
?
 —■
 00 
40
ГЧ (N Tt
i/-> t"iDO 'O 
— ■“ ГЛ rf ON 
Tf ^ rf ГЧ M
er 
s: 
о °
з ^ '5
-7-Я 8
С Л ^ Г ' Г ' О О Г ' * Л — О О Ю \ £ | 0 ' х
TtOQi^ — M — inOO(N — (Nro- '
£
03
< r j — ГМ Tf — •
? S S ^ ^
О 
г---- 0 00^3
— S . - I m ' O O N O n O O n
tJ- 
r*1 
^
ГМ f N Psl Т Г —* 
r v l S O C N f N
£
те
£ с
у о
> сл
^1
I—
СГ сЗ
о
го
m
Tf ОО 
— 
гч
— ач
(N0^0 
n fS 0\
е
та
I
>
сг: 
2- 
О Ой
&
« s L s ^ S ( =
у;.'™ я - С 
Я Dfips
й Я | £ 1 I '
‘fN Н ^ 1Л ^> Г4-' ОС С?' 2 ~ ^
36
К
аш
ta
’m
in
la
n
g
a
n
b
o
la
la
r 
uchu
n 
m
o
‘l
ja
ll
a
n
g
a
n
m
e
h
ri
b
o
n
li
k
u
y
la
ri
(1
1 
ta
).

---

nuqsonli bolalar ta’lim-tarbiya olish va davolanish bilan birga ijtimoiy- 
foydali mehnatda qatnashishlari uchun ham imkoniyat yaratiladi».
Hozirgacha maxsus muassasalar o‘zlarining yuzaga kelish, rivojlanish, 
takomillashishida ma’lum tarixiy yo‘lni bosib o‘tdi. 1841 - yilda fransuz shifokor- 
pedagogi E.Segen tashkil qilgan «maktab-priyut» maxsus maktabning 
dastlabki ko‘rinishi edi. 1882-yilda Peterburgda shifokor I. V. Malyarevskiyning 
«Davolash, tarbiyalash muassasalari», Ye.K.Grachyovaning 1894-yilda aqli 
zaiflar uchun ochgan xususiy maktabi, 1908-yilda V.P.Kashenko tomonidan 
ochilgan «Nuqsonli bolalar m aktab-sanatoriysi» Rossiyada maxsus 
muassasalar rivojida boshlang‘ich bosqich vazifasini o‘tadi. 1915-yilda 
Peterburgda A. N. Graborov tomonidan ochilgan aqli zaif bolalar maktabi 
birinchi yordamchi maktab edi.
Respublikamizda nuqsonlilarga yordam 3 yo‘nalishda: xalq ta ’limi, 
sog‘liqni saqlash va ijtimoiy ta ’minot vazirliklari orqali olib borilmoqda.
Xalq ta’limi vazirligi qoshida ko‘r, zaif ko‘ruvchi bolalar maktab- 
intematlari va ular qoshida maktabgacha yoshdagi bolalar uchun guruhlar: 
kar, qulog‘i yaxshi eshitmaydigan bolalar uchun maktabgacha tarbiya 
muassasalari, maktab yoshidagilar uchun esa ular ta’lim-tarbiya oladigan 
maktab-intematlar; aqli zaif bolalar uchun maktabgacha muassasalar va 
o ‘quv kuni uzaytirilgan m aktablar: m aktab-internatlar; murakkab 
nuqsonlilar uchun maxsus ta’lim-tarbiya muassasalari; o‘rta umumta’lim 
maktablari qoshida nutq sinflari; ruhiy rivojlanishi sustlashgan bolalar uchun 
maktab-intematlar va tenglashtirish sinflari; harakat-tayanch sistemalari 
buzilgan bolalar uchun maktab-intematlar; o ‘rta umumta’lim maktablar, 
poliklinikalar qoshida logopedik punktlar ishlab turibdi (1-jadval).
Sog‘liqni saqlash vazirligi qoshida esa nuqsonlilarga tibbiy yordam 
ko‘rsatadigan maxsus psixonevrologiya sanatoriyalari, ruhiy shifoxonalar, 
chuqur aqliy va jismoniy nuqsonlilar saqlanadigan muassasalar mavjud. 
Aqliy jihatdan og‘ir nuqsonlilar (imbetsil va idiot darajada) uchun Ijtimoiy 
ta’minot vazirligiga qarashli bolalar uylari mavjud. Ularga 4 yoshdan 16 
yoshgacha bo‘lgan bolalar qabul qilinib, 18 yoshgacha tarbiyalanadilar, 
18 yoshdan oshganlar nogironlar uylariga o ‘tkaziladi yoki ular ota-onalari 
bilan birga yashaydilar.
Xalq ta’limi tizimi hamma yoshdagi nuqsonli bolalarni ta’lim-tarbiya 
olishga jalb qiladi. 4 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar maxsus maktabgacha 
tarbiya muassasalarida tarbiyalanadilar. Ko‘rish qobiliyati zaiflashgan aqli 
zaif bolalar uchun maxsus maktab-internat qoshida yordamchi sinflar 
tashkil etilgan. Ushbu sinflarda tibbiy, oftolmologik hamda korreksion- 
pedagogik kuzatish ishlari olib boriladi. Ko'rlar maktabida umumiy ta ’lim 
maktablarining Brayl sistemasi bo‘yicha nashr etilgan darslik va qo'llanmalar 
ishlatiladi. Ko‘zi xira ko‘radigan bolalar maktablarida umumiy ta ’lim 
maktablarining yirik harflar bilan nashr etilgan darsliklari asosida ish olib
37

---

boriladi, maxsus chiziqli daftarlar ishlatiladi. Ko‘r bolalar uchun tashkil 
etilgan maktab-intematda bolalar 12 yil ichida 9 yillik umumiy ta’lim maktabi 
dasturini o ‘zlashtiradilar. So‘ngra kechki maxsus maktablarda o ‘qishni davom 
ettirishlari mumkin. Ushbu maktablarda xalq xo‘jaligi uchun malakali 
ishchilar tayyorlash, hunar-ta’lim ishlari olib boriladi. Mehnat darslarida
5—7 o ‘quvchi, umumiy ta’lim darslarida 8—12 bola qatnashishi mumkin.
Debil darajali kar bolalar esa maxsus tashkil etilgan yordamchi sinflarda 
ta’lim oladilar. Bu sinflarda bolalar 7—8 kishidan oshmasligi kerak. Qulog‘i 
og‘ir bolalar uchun tashkil etilgan maktab-intemat ikki bo'limdan iborat 
bo‘lib, amaiiy nutqqa ega bo‘lgan bolalar, ya’ni gapira oladigan bolalar 
birinchi bo‘limda, juda katta qiyinchiliklar bilan noaniq gapiradigan bolalar 
ikkinchi bolim da ta’lim-tarbiya oladilar. Birinchi bo‘limda o ‘qish muddati 
10 yil, ikkinchi bo‘limda esa 11—12 yil. Har bir sinfda 12 nafardan bola 
o ‘qishi lozim. Aqli zaif, qulog‘i og‘ir bolalar 7—8 kishidan iborat bo‘lgan 
maxsus sinfda ta’lim oladilar. Og‘ir nutq nuqsonlari bor bolalar uchun 
Xalq maorifi vazirligi qoshida maktabgacha yoshdagi bolalarga mo'ljallab 
nutq bog‘chalari yoki bolalar bog‘chalari qoshida nutq guruhlari tashkil 
etilgan. Bu turdagi maxsus bo g ‘chalarn in g asosiy vazifasi nutq 
kamchiliklarini iloji boricha barvaqt aniqlab, ularni bartaraf etish va shu 
yo‘l bilan nutq nuqsonlarining og‘irlashib ketishiga yo‘l qo‘ymaslikdir.
Maktab yoshidagi logoped, ya’ni nutqida kamchiliklari bo‘lgan bolalar 
uchun ommaviy ta’lim maktablarida logopedik punktlar tashkil etilgan. 
Logopedik punktga tumandagi bir necha maktabdan 25 ta sinf biriktiriladi.
Logoped shu sinf o ‘quvchilarini tekshirib, logopedik yordamga muhtoj 
bolalarni saralab oladi. Ular bilan guruhli va yakka mashg‘ulotlar olib 
boriladi. Bolalar bunday mashg‘ulotlaiga kunora, haftada 3 martadan — 
nuqson bartaraf etilguncha qatnaydilar. Og‘ir turdagi nutq nuqsonlari tufayli 
o ‘rta maktab dasturini oVJashtira olmaydigan bolalar maxsus maktablarda 
ta ’lim olish uchun yuboriladi.
Xalq ta ’limi vazirligi qoshida aqli zaif bolalar uchun maxsus bog‘chalar 
tashkil etilgan bo‘lib, bu yerga bolalar 4 yoshdan qabul qilinadi. 7 yoshga 
to ‘lganda esa ular yordamchi maktablarga yuboriladi. Yo‘llanma aqli zaif 
bolalarga tegishli bo‘lganligi sababli, quyida yordamchi maktablar haqida 
batafsil m a’lumotlar beramiz.