Maxsus pedagogika

0 ‘qitishda bilimlami puxta o‘zlashtirish tamoyili
T a ’lim berish bilim , ko‘nikm a va m alakalarning m ustahkam
o‘zlashtirilishini ta’minlashi kerak. Bu didaktik tamoyilning mohiyati shundan 
iboratki, o‘quvchilar tomonidan o‘zlashtirilgan bilim, ko‘nikma va malakalar 
xotirada saqlanishi lozim. Bu esa istalgan bir paytda xotirada saqlangan 
bilimlardan zarur m a’lumotlar olish va ulami o ‘zlarining o ‘quv va mehnat 
faoliyatida qo‘llash imkoniyatini beradi.
0 ‘tkazilgan ko‘pdan-ko‘p kuzatishlar va tajribalar (A.A.Smirnov, 
P.I.Zinchenko) shuni ko‘rsatadiki, esda olib qolish biron-bir faoliyatda 
ro‘y bergan vaqtlardagina eng samarali bo‘ladi.
Maxsus vositalar va usullami (materialning m a’nosiga qarab guruhlarga 
ajratish, m a’no jihatidan muhim joylami belgilash, reja tuzish, esga tushirish 
bilan almashib turadigan unumli takrorlash va hokazo) qoilagan holda, 
esda olib qolish sohasidagi maxsus tashkiliy faoliyat bo‘lgan yodlash katta 
ahamiyatga ega. A.A.Smimovning o ‘tkazgan tajribalari shuni ko‘rsatadiki, 
masalan, matnni tuzib chiqilgan reja asosida yodlash rejaga asoslanmagan 
yodlashdan esda olib qolish tezligi jihatidan ham , esda saqlashning 
mustahkamligi jihatidan ham ikki baravar samaraliroq ekan.
M a’lumki, o ‘quv materialini m a’nosiga tushunib esda olib qolish faqat 
zarur bo‘libgina qolmasdan, shu bilan birga, mexanik esda olib qolishdan 
beqiyos darajada samaraliroqdir.
61

---

Shuning uchun yordamchi maktab o‘quvchilariningbilimlarini mustahkam 
o‘zlashtirishga erishishning muhim sharti o'quv materialini ular tomonidan 
tushunilishini ta’minlash hisoblanadi.
Bu tamoyil o ‘quvchilar bilimlarni ongli, tushungan holda, bilim, 
malaka, ko‘nikmalami uzoq muddat esda saqlashlarini talab qiladi.
0 ‘quvchilar materialni tugatilgan, ma’noli bo‘Iak!arga bo‘lib, muhimini 
ajratib, to‘g‘ri yodlashga ham o‘rgatilishi kerak. Bunda yordamchi maktab 
o‘quvchilariningbirxususiyatini hisobga olish lozim. Ular muhimini ajratolmay, 
odatda butun o‘quv materialini so‘zma-so‘z yodlab oladilar. So‘zma-so‘z 
yodlash ayrim hollarda, masalan, ta’riflar, ifodalar, she’r va shunga o‘xshash 
materiallami yodlashda zarur. Biroq o ‘quv materialining katta qismi so‘zma- 
so‘z yodlab olishni emas, balki uning ma’nosini o‘z so‘zlari bilan to‘g‘ri aytib 
berishni talab qiladi. Bu jihatdan yordamchi maktab o‘quvchilari doimiy 
yordamga muhtojdirlar.
Yordamchi maktab o‘qituvchisining ishida bilimlarning mustahkam 
o‘zlashtirilishini ta’minlashda o‘quv materialini mustahkamlashga katta o‘rin 
ajratilishi kerak.
K.D.Ushinskiy bu borada shunday degan: «Materialni o ‘z vaqtida 
mustahkamlamagan o ‘qituvchi yukni yomon bog‘lab, aravani quvgan 
aravakashga o‘xshaydi. Orqasiga qaramay, aravani quvib manzilga yetib kelgach, 
aravada hech narsa qolmagan bo‘ladi. U esa uzoq masofani bosib o‘tganligidan 
xursand bo‘ladi. 0 ‘qituvchi ham o‘z vaqtida materialni mustahkamlab bormasa, 
fan o‘qib tugatilgach, bolaning ongida hech narsa qolmasligi mumkin».
Yangi material o‘tilganda o'quvchilarga mashqlar berib, ulaming yangi 
materialni qanday tushunganliklarini aniqlash mumkin.
Mustahkamlashning zarur sharti mashq qilish bo‘lib, u quyidagi shartlami 
bajarishi lozim:
1) mashqning maqsadini, qanday natijalarga erishish kerakligini aniq 
bilish zarur;
2) bajarishning aniqligini maxsus kuzatish, agar xatolar paydo bo‘lsa, 
ular mustahkamlanib qolmasligi uchun mashqlarning natijalarini kuzatish, 
o‘z harakatlarini namuna bilan taqqoslash, qanday muvaffaqiyatlarga erishib 
bo‘linganini anglash va kamchiliklaiga barham berish uchun ulardan qaysilariga