Maxsus pedagogika

S avo lla r
1. Iqtisodiy savodxonlik nima?
2. Iqtisodiy ta ’lim-tarbiya qanday tushuncha?
3. Iqtisodiy tayyorgarlik nima?
170

---

Insonparvarlik tarbiyasi
0 ‘zbekistonda insonparvarlik o ‘zbek xalqining ham korligi, o ‘rtoqligi 
va sadoqati, m e h m o n d o ‘stligi, b ir-biriga yordam i va him m ati,- b ir- 
biriga tanqidiy k o ‘z bilan qarashi, iym onli, m eh r-m u hab batli b o ‘lishiga 
suyanadi.
In so n p arv arlik tarbiyasi v atan p arv arlik tarbiyasi bilan m ah k a m
b o g ‘liqdir.
Insonparvarlik lo tin ch a «gum anus», «gum on, gum onoid» (odam , 
inson) so ‘zlaridan oling an b o ‘lib, yuksak sifatlar m a ’nosini bildiradi.
H a r b ir j a m iy a t n in g m a ’n a v iy va a x lo q iy f a z ila ti b o ‘lg a n
insonparvarlik m ustaqil 0 ‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyoti va 
m adaniyatining butun tarm og'i bilan bog‘liqdir. 0 ‘zbekistonda barcha 
m o d d iy b o y lik la r, fan va m a d a n iy a tn in g b a rc h a y u tu q la ri in so n
m anfaatlariga xizm at qiladi. Bizdagi insonparvarlik kishilar o ‘rtasidagi 
d o ‘stona m unosabat, d o ‘stona yordam va o ‘zaro ham korlikka asoslangan. 
0 ‘zbek xalqi faqat m ustaqil 0 ‘zbekiston davridagina yayrab-yashnab 
h a y o t k e c h ira b o s h la d ila r, in so n q a d rla n a d ig a n va in so n shaxsi 
h u rm a tla n a d ig a n b o ‘ldi, h am m a jin s , irq va m illa tla rg a m a n su b
k is h ila r n in g jis m o n iy va m a ’n av iy q a d r iy a tla r i f a q a t m u s ta q il 
R espublikam iz sharoitidagina barq urib ko ‘rindi va rivojlanm oqda.
Biz d o ‘stlikni ju d a qadrlaym iz, o ‘rtoqchilik hissi^a yuqori baho 
b eram iz. A m m o kish ining fe’l-atv o riga, uning m anfaatig a q an d a y
m u n osab atd a b o ‘lishiga qarab baho beram iz.
0 ‘zbeklarga xos b o ‘lgan va «O dam ning tirikligi odam bilan» degan 
aqidadan kelib chiq qan holda yana b ir xil tuyg‘uni — e r-x o tin n in g
m uhabbat tuyg‘usi va ota-onalarning bolalarga m ehribonligi deb bilamiz. 
Bu kabi tuyg'ular ancha m urakkab b o ‘lib, inson hayotida m uhim o ‘rin 
tutadi.
Bir-birini sevgan kishilar birga b o ‘lishdan cheksiz suyunadilar, bir- 
birlariningeson-om onligi, tinchligi haqida tashvish tortadilar, g‘am xo‘rlik 
q ilad ilar, k o ‘ngildagi n iy atin i, o rzu -h av aslarin i bilishga in tilad ilar. 
M a ’lu m ki, m eh rib o n o ta -o n a la r o ‘z b o lalari u c h u n jo n la rin i h am
ayam aydilar, ular bolalariga tarbiya berish, ularni o ‘qitish, m ustaqil 
0 ‘zbekiston uch u n foydali xalqparvar, insonparvar qilib yetishtirish 
yo‘lida tinm ay g ‘am xo‘rlik qiladilar.
Aqli zaif bola jam iyatning a’zosidir va u jam iyatdan tashqarida bo iish i 
va yashashi m um kin emas. Buning sabablari quyidagilardir: birinchidan, 
aqli zaif bola xulq-atvori jam iyat axloqiga bo ‘ysunadi va u shunga majbur; 
ikkinchidan, tanholikda yashay olmaydi, baxtni ham odam lar orasidan 
topadi; uchinchidan, bola jam iyat irodasidan dalda oladi; to ‘rtinchidan, 
jam iyat bola kamoloti uchun g‘am xo‘rlik qiladi. Bu bilan bola tu g ‘m a
171

---

layoqat, sifatlari bilan em as, balki m azkur jam iyatga xos xislatlarni 
h am o ‘zlashtiradi.
D e m a k , h a r b ir in s o n o ‘zi y a s h a g a n y o k i y a s h a b tu r g a n
ja m iy a tn in g a ’zosi, farzan d i. Ja m iy a t va shaxs, shaxs va ja m iy a t 
m unosabatlarining nozik, sir-sinoatli to m o n lari ham bor, albatta.
Agarda jam iyat adolatli b o ‘lsa, jam iy atn in g b arch a a ’zolari u ch u n
h am , alohida olingan bir shaxs uchun ham hayotbaxsh bo'lad i. A dolatli 
jam iy at shaxsni shunchaki shakllantirib q o ‘ya qolm aydi, balki m a ’naviy 
yetuk qilib kam ol toptiradi.
K om il inson h a tto hay o tid an kechib b o ‘lsa h am o ‘z xalqi, o ‘z 
V atani u chu n , o ‘zi a ’zo b o ‘lgan jam iyat — m ustaqil 0 ‘zbekiston uchun 
k o ‘p foyda keltiradi, uning nom i tarixda qoladi va kelajak avlodlarga 
n a m u n a b o ‘laveradi. Bola inson, shaxs b o ‘lib jam iy atd a shakllanadi.
Y o r d a m c h i m a k ta b o ‘q u v c h il a r i n i in s o n p a r v a r l ik r u h id a
tarbiyalashni quyidagicha am alga oshirish m um kin:
1. D efektologlar bolalarni bir-birlarini hurm atlashga, d o ‘st b o ‘lib 
yashashga o ‘rgatishlari zarur.
2. D efek to lo g lar b o lala rn i in so n p a rv a rlik ru h id a tarb iy ala sh d a
bolalarga kishilik shaxsining qim m atini anglatishi, ularni kishilarning 
huquqlarini h u rm at qilishga, od am larni qadrlashga o ‘rgatishlari zarur. 
Bu vazifa h am m ad an a w a l bolalarning o'zlariga eng yaqin kishilarga 
b o ‘lgan m u n osabatlarida am alga oshirilishi kerak.
3. Y ordam chi m aktab o ‘quvchilarini o ta-o n alaridek sevish — bolada 
tabiiy suratda paydo b o ‘ladigan va h ar bir kishining hayotida katta 
aham iyatga ega b o ‘lgan eng yaxshi xislat hisoblanadi.
4. T arbiyachilar tarbiyalanuvchi bolalarning o ‘z yaqin kishilariga, 
vasiylariga, o ta-o n a la rig a o ‘rnini beruvchilar va ularnin g bolalarga 
b o ‘lgan m eh r-m u h a b b a t tuyg‘ularini shakllantirishi yaxshi natijalarga 
olib keladi.
5. Y ordam chi m aktab o ‘qituvchilari o ‘quvchilarni kattalarga h urm at 
ruhida tarbiyalashi, ularni kattalarga m adaniy m u o m alada b o ‘lishiga 
odatlantirish lari lozim .
6. 0 ‘qituvchilar bolalar jam o asid a o ‘g ‘il bolalar bilan qiz bolalarni 
o ‘zaro o ‘rtoqlarcha m unosabatda b o ‘lish ruhida tarbiyalash uchun qulay 
sharoitlar yaratishlari kerak. D o ‘stlik kechalari uyushtirishlari zarur.
7. 0 ‘q i t u v c h i l a r y o r d a m c h i m a k ta b o ‘q u v c h il a r i n i y o s h
ch o g ‘idanoq rostgo‘ylikka, yolg‘o nchilikdan nafratlanishga o'rg atish i 
talab etiladi. C hunki vijdonan, halollik bilan yashovchi va m eh n a t 
qiluvchi kishi h a m m a vaqt t o ‘g ‘ri m u o m alali, o q k o ‘ngil, ham ish a 
ro stg o ‘y, sam im iy b o ‘ladi.
8. T arbiya ishida in son p arv arlik m avzuidagi badiiy asarlard an , 
kinofilm lardan, xalq ijodiy n am un alarid an foydalanish m um kin.
172

---

Xulosa qilib aytganda, har bir bolani insonparvarlik ruhida tarbiyalash 
k a tta y o sh d a g i k is h ila r — o t a - o n a la r , o ‘q itu v c h ila r, m u ra b b iy , 
murabbiyalaming m uqaddas burchidir.