Мазкур дарсликда стандартлаш, метрология ва сертификациялаш турли жи


Download 1.27 Mb.
Pdf ko'rish
bet17/67
Sana05.04.2023
Hajmi1.27 Mb.
#1276530
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   67
Bog'liq
Кишлок хужалиги махсулотларини стандартлаш... Бўриев Х. Ч.

4.2. Ралла ва дуккакли галла экинлари 
Ралла стандартлари тула тарзда одатда бешта кисмдан иборат 
булади: 1-таъриф, 2-товар таснифи, 3-техник шартлар, 4-сифатни 
аниклаш услублари, 5-саклаш ва ташиш. 
Ралла ва дуккакли ралла экинларининг барча стандартларида, экин 
тури ва лонининг максадга мулжалланганлигидан катъи на- зар, намлик, 
ифлосланганлик, захарланганлик ва яхши сакланган- лик (ранг, хид, таъм) 
буйича меъѐрлар белгиланган. Айтилган курсаткичлар буйича 
стандартларда базисли ва чекловчи кондициялар белгиланган. Базисли 
кондициялар дон учун хисоб-китобларга асос килиб олинган. Базисдан 
намлик ва ифлосланганлик буйича яхши томонга ва 
OFHIU 
руй берганда 
дон массасига устама хак белгилана- ди ва аксинча, ѐмон томонга 
OFHIII 
содир булганда дон массасига белгиланган нархтан легирма амалга 
оширилади. 
Барча экинлар хосили учун яхши сакланганлик, яъни ранг, хид ва 
таъм буйича бир хил талаб белгиланган. Дон кизимайдиган, 
COF
-
лом 
холатда, нормал донга хос ранг хидга эга булиши керак (на- миккзн, 
бижгиган, 
MOFOP 
босган ва бошка ѐт хидларсиз). Ранг меъѐ- рида булмаса, 
нохуш хидлар келиб турса, таъм узгарса, доннинг кимѐвий таркиби, 
технологик ва истеъмол хусусиятлари кескин узгаради. 


Барча экинлар хосили учун захарланганлик буйича бир хил талаблар 
белгиланган. Базисли кондицияларга кура захарланган- ликка йул 
куйилмайди, чекловчи кондициялар буйича факат кана билан 
захарланганликка йул куйилади. Ун, ѐрма олиш максадида кайта 
ишлашга 
мулжалланган 
дон 
учун 
галла 
захираларида 
улик 
зараркунандаларнинг булиши куйидаги.микдорда чекланади: 1 кг да 15 
донадан ортик булмаслиги керак. 
Ралла ва дуккакли дон экинлари учун стандартларда намлик буйича 
базисли кондициялар белгиланган. Аксарият донли экинлар учун йул 
куйилиши мумкин булган (чекловчи) намлик алохи- да етиштириш 
минтакзлари буйича 17 ва 19%, шоли буйича хамма ерда — 19%, жухори 
(донга мулжалланган) — 25%, дуккакли дон экинлари (ловиядан 
ташкари) — 20% ва ловия — 23% килиб белгиланган. Стандартларда 
намлиги турлича донни алохида жойлаш- тириш, саклаш ва ташиш 
талаблари белгиланган. 
Ралла ва дуккакли дон экинларининг барча стандартларда шарт 
хисобланувчи туртинчи курсаткич — ифлосланганлик, яъни дон 
массасида аралашмалар борлиги буйича хам базисли ва чекловчи 
кондициялар кузда тутилган. 
Жамгарилаѐтган бугдой, жавдар, шоли донида бегона аралаш-и 
маларнинг купи билан 5%, бошка галла ва дуккакли дон экинлари донида 
— купи билан 8% булишига йул куйилади. 
Гречиха донида рандакнинг 1% гача, жухорида касалликлар билан 
шикастланган дон 2%, кучли бугдой донида ажратилиши кийин 
аралашмалар (ѐввойи сули, татар гречихаси) купи билан 2% булиши 
мумкин. Зарарли аралашмада коракосов купи билан 0,5%, какра, 
тулкикуйрук, афсонак биргаликда купи билан 0,1 фоиз, туя- корин купи 
билан 0,1 фоиз булиши мумкин, кампирчопоннинг булишига умуман йул 
куйилмайди. 
Барча экинлар жамгарилаѐтган дон таркибидаги дон аралаш- малари, 
шоли ва пиво пиширишга мулжалланган арпадан ташкари, купи билан 
15%, шолида купи билан 10%, пиво пиширишга мулжал- ланган арпада 
купи билан 7% булиши керак. Бунда озука дуккак- лиларда ва бурчокдаги 
тулик ва соглом рус нухати, ловия, нухат, ясмик, соя, бурчок (дон 
дуккаклиларда) ва дон дуккаклилар (бур- чокда), ясмикда майда донли 
рус нухати, бурчок, ловия дони йул куйилиши мумкин булган дон 
аралашмасининг хисобга олинмай- диган меъѐри белгиланади. 
Дон аралашмаси таркибидаги донларнинг булиши куйидаги 
микдорда чекланади: ясмикда — 3% хамда бошка дон ва дуккакли 


дон экинларида — 5%. Тайѐрланаѐтган буридуккак (люпин)да экин- нинг 
алкалоидли 
ypyFH 
купи билан 3% булиши мумкин. 
Хар бир экин учун шарт булган туртта курсаткичдан ташкари, 
стандартларда доннинг истеъмол ва технологик хусусиятлари тар- тибга 
солинади. Улар экинга ва дон учун мулжалланган максадга боглик 
булади. Барча дон ва дуккакли дон учун пестицидларнинг колдик 
микдори чекланади. 
Куйида энг мухим ва мамлакатимизда кенг таркалган дон хамда 
дуккакли дон экинлари сифатига куйиладиган талаблар куриб чи- килади. 
БУРДОЙ — олти турга ажратилади: I—юмшок бахори бурдой, 
II— 
бахори каттик, III—бахори ок донли, IV—кузги кизил донли, 
V—кузги ок донли, VI—кузги каттик бурдой. 
Хар бир тур учун бошка турлар аралашмаларининг булишига 
чекловлар кузда тутилган. Масалан, I, II, III, IV турларда бошка турлар 
аралашмасининг 10% дан ортик булишига йул куйилмайди, II ва VI 
турларда улар купи билан 15%, V турда купи билан 5%'булиши мумкин. I 
ва IV турлари ранги ва ялтироклигига кура 5 та кичик турга ажратилади: 
1—тук кизил ялтирок, умумий ялтироклиги камида 75%, 2—кизил, 
ялтироклиги камида 60%, 3—оч кизил, ялтироклиги камида 40%, 4—
сарриш-кизил, ялтироклиги камида 40%, 5—сарик, ялтироклиги камида 
40%. 
II тур бурдой иккита кичик турга ажратилади: 1—тук кахрабо ранг, 
2—оч кахрабо ранг. 
III тур бурдойнинг ялтироклиги камида 60% булгани I—кичик 
турга, 60% дан кам булгани 2—кичик турга киритилади. 
V ва VI тур бурдойлар кичик турларга ажратилмайди. 1,2,3 ва 4— 
кичик турлар хамда ялтироклигига кура шу кичик турга мувофик 
келадиган, аммо ранги буйича талабларга жавоб бермайдиган I ва IV тур 
бурдойлари ялтироклигига кура мувофик келадиган кичик турга 
киритилиб, «ранги буйича хос эмас» деб кушиб куйилади. 
Пишиш, йириштириш ѐки саклашдаги нокулай шароитлар ту- файли 
Уз табиий рангини йукотган бурдой тур раками билан бел- гиланмайди ва 
«корайган» (корайган туси булса) ѐки «рангсизлан- ган» сифатида 
белгиланиб, рангсизланиш даражаси курсатилади: биринчи (бошланрич) 
даража — ялтирокдикни йукотиш ва доннинг орка томонининг 
рангсизланиши (дон бошокда ѐки хирмон- даги вакгида бир оз 
намланганда пайдо булади); иккинчи даража 
— ялтирокдикнинг йукотилиши, рангсизланиш доннинг орка ва ѐн 
томонларида пайдо булади (намланиш узокрок давом этса); учин- чи 
даража — дон устининг тула рангсизланиши (дон бошокда ѐки хирмонда 
узок нам холатда булганда). 


Хар бир кичик турдаги донга, айникса, I ва IV турнинг 1,2 ва 3- 
кичик турларидаги донга, рангига кура, бир хиллик талаби куйилади. Бу 
кичик турларда рангсиэланган, корайган, сарик ва ѐнлари сарикдонларни 
бутдойнинг асосий рангини бузмайдиган микдор- да булишига йул 
куйилади. 
Сифат курсаткичлари буйича шарт нормалардан ташкари натура 
буйича хам талаблар белгиланган. Кузги ва бахори юмшок бут- дой базис 
кондициялари буйича устириш минтакасига кура нату- раси 730...755 гл. 
атрофида, классиз каттик бутдой — 745 г.л. булиши керак. 
Тайѐрланадиган юмшок бутдой талабларга кура классларга ажратилади. 
I ва II классга кучли бурдойлар руйхатига киритилган бутдой 
навлари, III классга кучли ва энг кимматли бурдойлар руйхатига мансуб 
бутдой навлари киритилади. Кучли ва кимматли бурдойлар руйхатини 
хар йили тегишли давлат органи тасдиклайди. 
I ва II класс бурдойлари факат биринчи даражали рангсизлан- ган, III 
классда — рангсизланган ва корайган булиши мумкин. Олий класс 
талабларидан биттасига жавоб бермаган бутдой пасгрок классга 
утказилади. Кучли ва кимматли бурдой дон кабул килувчи кор- хоналарга 
топширилганда уларга синов далолатномалари асосида ѐзилган 
хужжатлар илова килиниши лозим. 
Рамланган каттик бурдой натураси, клейковина микдори, сифати ва 
бошка курсаткичларига кура учта классга ва нокласс 
6yF- 
дойга 
ажратилади. Таркибида бошка тур бурдой донлари булган нокласс каттик 
бурдой талабларига жавоб бермайдиган бурдой турлари аралашмаси 
хисобланади (каттик турга киритилмайди). 
Озука максадида ва омухта см ишлаб чикариш учун етказиб 
бериладиган бурдой рангсизланган ва корайган, аммо бегона хид- ларсиз 
булиши лозим. Ундаги намлик 16%, бегона аралашмалар 5%, дон 
аралашмалари 15% дан ортик булмаслиги керак. Бегона ара- лашма 
таркибида минерал аралашмалари 10% гача, захарлилари 21% гача (какра 
— 0,1%, коракосов — 0,1%) ва рандак — 0,5% гача булиши чекланади. 
Дон захираларини зараркунандалар билан за- харланишига йул куйиб 
булмайди, унда жулак билан захарланиш иккинчи даражадан ортик 
булмаслиги керак. 
ЖАВДАР. Жандар дони учун давлат стандартлари белгиланган. 
«Озик-овкат жавдари. Тайѐрлашдаги талаблар. Техник шартлар» ва 
«Солод ва спирт ишлаб чикэришга мулжалланган жавдар». 
Аралаш кузги ва бахори жавдар «турлар аралашмаси* сифати- да 
таснифланади. Рамланаѐтган жавдарга куйиладиган мажбурий 


курсаткичлардан ташкари натура буйича базис кондициялар белгиланган 
булиб, улар етиштириладиган минтакаларга кура 680 дан 715 г.л. 
атрофида булади. Солод ва спирт ишлаб чикарилишига мулжалланган 
жавдар мажбурий курсаткичлардан ташкари натура (камида 685 г.л.) ва 5 
кунга усиш кобилияти (камида 92 фоиз) буйича хам меъѐрланади. 
АРПА. Арпа донига куйиладиган талабларни ундан фойдаланиш 
йуналишларига кура фарклаш кузда тутилган. Хосилни йи- шштириш ѐки 
саклашдаги нокулай шароитлар туфайли уз табиий рангини йукотган ѐки 
учлари хиралаш' ан арпани кабул килишга йул куйилади. Бундай арпа 
«корайган» деган бел! и билан кабул килинади. Етиштириш минтакасига 
кура арпа натураси 570 дан 630 г.л. атрофида булади. Жойлаштириш, 
ташиш ва сакдашда нам- лик- нинг турт холати, бегона ва дон 
аралашмаси буйича уч, натура буйича уч тоифа фаркланади. 

Download 1.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling