Мазкур дарсликда стандартлаш, метрология ва сертификациялаш турли жи


Download 1.27 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/67
Sana05.04.2023
Hajmi1.27 Mb.
#1276530
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   67
Bog'liq
Кишлок хужалиги махсулотларини стандартлаш... Бўриев Х. Ч.

4.5. Мойли ва эфир мойли экинлар
 
Мевалари ѐки уруги мойга бой булган усимликлар мойли экин- ларга 
киради. Мойли экинлар урурларининг сифати барча умумий мажбурий 
курсаткичлар: ранги, хиди, таъми, намлиги, ифлосланиши, дон захиралари 
зараркунандалар билан зарарлангани тавсифлана- ди. Айрим экин ва 
туркумларда дон кобиги аникланади. 
Мойли экинлар уруглари сифатининг белгиларини бахолаш ва 
тавсифлашда айрим узига хос хусусиятлар мавжуд. Масалан, 
ypyF- 
ларни 
кабул килиш ва етказиб беришда бошокли, дуккакли-дон экинлар донига 
нисбатан намликнинг бирмунча паст мезонлари белгиланган. Бу шу билан 
изохданадики, уларда мавжуд булган мой намни ютиш ва тутиб туришга 
кодир эмас. Шу сабабли сув ажратилмайди ва факат гидрофил моддалар, 
асосан, оксиллар билан тутиб турилади. Бинобарин, мойли экинлар 
уругидаги бокланмаган намлик бошокли ва дуккакли экинлар донига 
нисбатан намликнинг бирмунча паст микдорларида пайдо булади, яъни 
уларнинг критик намлиги анча паст. Ана шундай хусусиятларига кура 
мойли экинлар урути учун стандартларга биноан бошокли ва дуккакли 
экинлар донига нисбатан намликнинг бошка меъѐрлари белгиланган. 
Мойли экинлар 
ypyFH 
гуркумларидаги мавжуд аралашмалар билан 
ифлосланишь аникдащда, улар икки гурухга — ифлос ва 


мойли гурухларга булинади. Бошка мойли экинлар уруга мойли гурухга 
киритилади. Аралашмалар уругнинг сакланишига салбий таъсир килади, 
мой микдори ва сифатини пасайтиради. Мой сифатига айникса бузилган 
уруклар каби аралашмалар куп таъсир килади. Бошка мойли экинлар уруга 
хам махсулот микдори ва сифатига таъсир килиши мумкин, чунки уларда 
мой анча кам булиши мумкин. 
Саноат хом ашѐси сифатида ишлатиладиган эфир мойли экинлар 
меваларида намуналарни ажратишда куйидагилар ажратилади: бутун 
нормал мевалар, бегона аралашмалар, шу усимликнинг эфир мойли 
аралашмаси, бошка усимликларнинг эфир мойли аралашмаси, булинган 
мевалар. Купгина мойли экинлар уругага умумий техник шартларнинг 
давлат стандартлари амал килади, улар саноатда кайта ишлаш учун 
тайѐрланадиган ва етказиб бериладиган уругларнинг сифатига талабларни, 
кабул килиш коидаларини, улар сифатини белгилаш услубиѐтини, ташиш 
ва саклаш коидаларини белгилайди. 
Мойли экинлар уруга ранги (горчица, мойли кукнор, кунжут), 
биологик хусусиятлари — лалми ѐки кузги (рапс), уругларининг йириклиги 
(канакунжут) ѐки экин етиштириладиган зона (наша усимлиги)га караб 
турларга булинади. 
Мойли экинлар 
ypyFH 
учун базисли ва чекловчи кондициялар 2-
жадвалда келтирилган. Экинга караб базисли намлик 9% дан 14% гача, 
зарарли аралашма таркиби — 1% дан 3% гача ва мойлиси — 2% дан 6% 
гача узгариб туради. 
2-жадвал 
Мойли экинлар уруга учун базисли ва чекловчи кондициялар
 
Экин
Базисли (гача,%)
Чекловчи (гача, %)
намлик
зарарли
аралашма
мойли
аралашма
намлик
зарарли
аралашма
мойли
аралашма
КуИАбокзр
12,13,14
1
3
15,17,19
10
7
Канакунжут
Зигирпоя,наша
9
2
4
20,30
10
20
усимлиги
13


16


Мойли зимрпоя
11,13
3
6
16
5
15
Мойли кукнор
11
1
2
14
5
15
Кунжут
9
2
6
13
5
15
Сурепка,рапс
12
2
6
15
5
15
Хантал
12,14
2
6
16
5
15
Соя
14
2
6
18
5
15


Зотирпоя ва наша усимлиги учун бегона ва мойли аралашмалар 
курсаткичлари урн ига частота буйича микдор белгиланган: базисли — 
100%, чекловчи — 80%. Стандартлар барча, мойли экинлар уругада 
канакунжут булишига йул куймайди, чунки унинг таркибида захарли 
моддалар (альбуминрицин ва рицинин) булиб, улар мой ажратиб 
олинганидан сунг кунжарада колади. 
Пахта чигити хам мойлилар гурухига киради, у пахтанинг са- ноат 
навларини кайта ишлашда олинадиган навларига караб тУрт навга 
булинади: I — биринчи навники; II — иккинчи навники; III 
— учинчи навники; IV — туртинчи навники. 
Пахта чигити навини аникдащда, шунингдек, унинг намлиги, 
ифлослиги ва тулик тукланганлиги хам хисобга олинади. Туклан- ганлик 
деганда чигит линтерланганидан сунг унда колган тола ва тукларнинг 
фоизлардаги таркиби тушунилади. Тукланганлик буйича меъѐрлар чигитли 
пахтанинг навлари ва биологик турлари (Уртача толали, ингичка толали 
буйича табакэлаштирилган тарзда белгиланади ва хар бир тур муайян 
типдаги навлар гурухларига булинади, шунингдек, пахтанинг Уртача 
толали навларининг неча марта лин- терланишига хам боглик булади. 
Чигит учун чекловчи кондициялар 3-жадвалда келтирилган. 
3-жадвал 
Чигит учун чекловчи кондициялар
 
Чигит
ларнинг
нави
(саноат-
даги)
Ифлос
ланганли
ги,*
Чигитнинг тозаланганлиги,% гача
Уртача толали навлар
ингичка толали навлар
133,138-Ф
типлариники
бошка- 
лари
С-6030,С-6029, 9647-
И 
ва 
бошка 
типлариники
Т-7
типиники
бошка-
лари
I
1,9
10,5
9,0
4,5
6,5
2,5
II
3,5
10,5
9,0
5,5
7,5
3,5"
III
12,0
11,0
9,5
6,5
8,5
4,5
IV
35,0
13,0
11,0
7,0
9,0
5,0
Чигитлари учун намлик буйича факат базисли кондициялар 
белгиланган. Чигитнинг нави олдинига чигитли пахтанинг саноат навита 
караб белгиланади. Агар чигитларнинг амалдаги ифлосла- ниши ва тулик 
тозаланганлиги ушбу нав учун чекловчи кондици- ялардан ошиб кетса, 
унда чигитлар тегишли паст навга киритилади. 


Кейинги йилларда мойли экинлар уруганинг сифатини бахолашда мойнинг 
кислота сони каби кУрсаткичга катта эътибор берилади. Бу ажратиб 
олинадиган мой сифатини тавсифлайдиган асосий курсаткичдир. 
Кислота сони 1 г мой таркибидаги мой кислоталарини нейт- раллаш 
учун калий гидрооксидининг миллиграммлардаги канча микдори 
кетишини курсатади. Кислота сони кднча паст булса, мой сифати шунча 
юкори булади. Урурлар мойидаги кислотанинг юко- рилиги саноатда кайта 
ишлашда унинг йукотилишини, тайѐр махсулот олиш учун харажатларни 
анча купайтиради, мой заводлари ишининг рентабеллигини пасайтиради. 
Мойнинг кислота сони мойли экинлар урурларининг уз вактида 
куритилмаслиги ва тозалан- маслиги, омборлаш ва саклаш коидаларининг 
бузилйш сабабли оша- ди. 
Мойдаги кислота сонига караб кунгабокар 

Download 1.27 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   67




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling