Mehnat vazirligi respublika aholi bandligi va mehnatni muhofaza qilish ilmiy markazi

Po‘lat konstruksiyalari elementlarini chegaraviy holatlarning birinchi 
guruhi bo‘yicha hisoblash. 
Markaziy siqilish yoki cho‘zilishda birinchi chegaraviy shart, ya’ni 
mustahkamlik sharti quyidagi formula bo‘yicha ifodalanadi: 
s
y
n
R
A
N

=
/
(5.12.1) 
Bunda A
n
- netto ko‘ndalang kesim yuzasi. 
Agar R
y
/

u
> R
y 
(bunda 

u
=1.3 -muvaqqat qarshilik bo‘yicha hisoblangan 
elementlar uchun ishonchlilik koeffitsienti) bo‘lsa, u holda markaziy cho‘zilgan 
elementlar mustahkamlikka quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi: 
s
u
n
R
A
N

=
/
 (5.12.2) 
YAhlit kesimli elementlarning markaziy siqilishida ustivorlik quyidagi 
formula bo‘yicha hisoblanadi: 
s
y
R
À
N


=
/
 (5.12.3) 
Bunda 

- bo‘ylama egilish koeffitsienti.

---

 155 
Metall konstruksiyani hisoblashda uning elastiklik moduli va ruxsat etilgan 
mustahkamlik chegarasi ma’lum bo‘lishi shart. Bu fizik xarakteristikalar 6.3 va 
6.4 jadvallarda keltirilgan. 
 
Elastiklik modulining qiymatlari 
5.3-jadval. 
Materialning nomi 
E,10
6
kg\sm
2
hisobida 
Po‘lat 
2,0 
Cho‘yan (kul rang va oq cho‘yan) 
1,15-1,60 
Mis va uning qotishmalari (latun, bronza) 
1,0 
Allyuminiy
0,7 
Devor, ustun va shu kabilar granitdan terilgan
Oqak toshdan , g’ishtdyan terilgan 
0,09 
0,03 
Beton tolalari bo’yicha
0,10-0,30 
0,1 -0,005 
Kauchuk 
0,00008 
Selluloid 
0,0193-0,0174 
Tekstolit 
0,06-0,10 
Bakelit 
0,02-10,03 
Egiladigan zlementlarning bo‘yicha hisoblanadi mustaqkamligi quyidagi
formula bo‘yicha hisoblanadi: 
M/W 
n, min
=R
y 

c
(5.12.4) 
W 
n, min
-netto kesimning minimal qarshilik momenti bo‘lib, elastik bosqich 
bo‘yicha aniqlanadi. 
Mustahkamlik chegaralari (kg\sm
2
hisobida) 
5.4-jadval 
Materialning komi 
Qisilish uchun 
Sikilish uchun 
Konstruksiyalarda 
(ko‘priklar, 
binolarda 
ishlatiladigan)St.Z markali po‘lat 
800-4800 
- 
Mashinasozlik po‘lati (uglerodli po‘lat) 
3200-8000 
2 
Relьs po‘lati 
7000-8000 
- 
Mashinasozlikda ishlatnladigan maxsus po‘latlar 
7500-19000 
- 
Kul rang cho‘yan 
1400-1800 
6000-10000 
Mis qotishmalari (latunь, bronza) 
2200-5000 
- 
YOG
‘
OCH 
(qarag‘ay) 
8000 
4000 
Sun’iy toshlar 
- 
100-5000 
Beton 
- 
50-350 
Tekstolit 
850-1000 
SVAM 
2600-4800 

---

 156 
Yuqorida berilgan fizik-mexaniq xarakteristnkalardan konstruksnyalarni 
loyihalashda va texnik holatini aniqlashda, shu bilan birga konstruksiya resursini 
hisoblashda foydalaniladi.