Meliboyeva G. S. Kimyoni o`qitishda zamonaviy texnologiyalar

Loyihalash metodini kimyoni o`qitishda qo`llanilishi 
Loyihalash metodi – o`quvchilarni mustaqil fikrlash, o`tilgan va 
o`zlashtirilgan mavzularni eslash, ularni yozma bayon etish, fikrlarni 
umumlashtirishga yo`naltirilgan. 
Murakkab moddalarning toifalanishi mavzusini umumlashtirishda loyihalash 
metodidan foydalnish yaxshi samara beradi. Bunda loyihalash texnologiyasining 
kichik guruhiy ish shaklidan foydalaniladi. O`quvchilar jamoasi 4 ta guruhga 
bo`linadi. O`qituvchi har bir guruh uchun A4 formatdagi qog`ozda quyidagi 
topshiriqlarni beradi 
1-guruh – Oksidlar 2-guruh – Asoslar 3-guruh – Kislotalar
4-guruh – Tuzlar ga oid organgan barcha ma`lumotlrni yozadilar.

---

143 
Topshiriqni bajarish uchun o`qituvchi tomonidan tavsiyalar beriladi va uni 
bajarish uchun vaqt belgilanadi. O`quvchilar o`z guruhlaridagi o`rtoqlari bilan 
birgalikda topshiriqni bajaradilar. O`quvchilar mavzuga oid ma`lumotlarni 
yozadilar va belgilangan vaqt tugagach guruh ishini taqdimot qiladilar. Uni 
quyidagi jadval asosida taqdimot etish mumkin. 
Guruhlarga topshiriq. Murakkab moddalarni sinflariga ta`rif bering va 
misollar keltiring. 
Oksidlar 
Asoslar 
 
Kislotalar 
 
Tuzlar 
 
Kimyoni o`qitishda "Loyihalash" metodini joriy qilish. Bu metodni 
“Kompleks birikmalar” mavzusini o`qitish jarayoniga tadbiq qilish uchun mis (II) 
tetraammin gidroksidning sanoatda olinish jarayonlari va qo`llanilishi to`liq aks 
etgan, loyihani tuzib kelish guruh o’quvchilariga mustaqil ish sifatida topshiriladi. 
O’quvchilar tuzib kelgan loyihalari yuzasidan dars jarayonida qizg`in munozara 
olib boriladi. Eng yaxshi deb topilgan loyihalarga yuqori ball qo`yiladi hamda 
rag`batlantiriladi. Quyida mavzuga oid loyihadan namuna keltiramiz. 
a) Mis kuporosini olish loyihasini tuzish. Mis (II) sulfat eritmasini elektroliz qilib, 
mis ishlab chiqarish vannasidagi Cu
+2
ionining kontsentratsiyasi kamaygan va 
H
2
SO
4
ning kontsentratsiyasi oshgan eritmani metall mis chiqindilari solingan 
minoraga tushiriladi va undan havo oqimi o`tkazilganda mis eriydi. Olingan 
eritmani buglatish va kristallash idishga o`tkaziladi. Hosil bo`lgan mis kuporosi 
CuSO
4
∙ 5H
2
O qadoqlanadi. Jarayon loyihasini keltiramiz. 
Ishlatilgan mis (II) 
sulfat eritmasi va 
kontsentratsiyasi 
oshgan H
2
SO
4
Mis 
chiqindisi 
solingan 
minora 
Bug`latish
CuSO
4
eritmasi 
Kristallash
Tayyor mahsulot 
CuSO
4
∙ 5H
2
O 
Hаvо bilan аrаlаshtirildi 

---

144 
b) 
Ammiak va mis (II) tetraammin gidroksid ishlab chiqarish va uning 
ishlatilishi loyihasini keltiramiz. 
toza xavo 
NH
3
NH
3
+ H
2
O → NH
4
OH; CuSO
4
+ 2NH
4
OH → Cu(OH)
2
+ (NH
4
)
2
SO
4 
Cu(OH)
2
+ 4NH
4
OH → [Cu(NH
3
)
4
](OH)
2
+ 4H
2
O 
“Loyihalash" metodi mavzu bilimlarini mustahkamlash va turmushga tadbiq 
qilishda katta ahamiyat kasb etadi. 
Kimyo o`qitishning rivojlantiruvchi funktsiyasini amalga oshirishda 
"Loyihalash" metodini o’qitish jarayoniga joriy qilish muhim axamiyatga egadir. 
Chunki bu metodni darsga tadbiq qilish natijasida predmet ichidagi va 
predmetlararo bog`lanishlar amalga oshadi, noorganik va organik moddalardan 
kompleks birikma hosil bo`lishidagi genetik boglanishlar hal qilinadi, loyihani 
ishlab chiqish jarayonida esa o`quvchilarda mustaqil fikrlash ko`nikmasi 
shakllanib boradi.
Kimyo ta`limini loyiha asosida o'qitish o'quvchining mustaqil ishlashi,
fikr yuritishi, o'zi o'zlashtirib olishini kafolatlaydi. Bu metod o'quv mahsulini
olishda samarali bo'lib, o'quvchining o'quv-bilish faoliyatini tashkil etishda keng 
tavsiya etiladi.