Mendeleyev davriy sistemasining


Download 0.89 Mb.
bet3/3
Sana09.06.2023
Hajmi0.89 Mb.
#1470589
1   2   3
Bog'liq
RUX moddasi haqida

Kimyoviy xossalari

Kovalent radiusi

125 pm

Van-der-Vaals radiusi

139 pm

Ion radiusi

(+2e) 74 pm

Elektrmanfiyligi

1,65 (Poling shkalasi boʻyicha)

Elektrod potensiali

-0,76 V

Oksidlanish darajalari

+2 +1, 0 (amfoter oksidida)

Ionlanish energiyasi

1‑chisi: 905,8(9,39) kJ/mol (eV)
2‑chisi: 1733,3 kJ/mol (eV)
3‑chisi: 3833 kJ/mol (eV)

Oddiy moddaning termodinamik xossalari

Termodinamik fazasi

Qattiq

Zichligi (n.sh.da)

7,133 g/sm³

Zichligi (e.h.da)

6.57 g/sm³

Erish harorati

692 K

Qaynash harorati

1180 K

Uchlangan nuqtasi

692.687 K (420°C), 100 kPa

S. erish issiqligi

7,28 kJ/mol

S. bugʻlanish issiqligi

114,8 kJ/mol

Kimyoviy xossalari




Rux atsetati
Rux havoda barqaror, chunki yupqa oksid parda keyingi oksidlanishdan himoyalaydi. Rux asosan yuqori haroratda aktivlashib, oddiy moddalar — galogenlarkislorod va oltingugurt bilan reaksiyaga kirishadi.
{\displaystyle {\mathsf {Zn^{0}+Cl_{2}^{0}{\xrightarrow {t^{o}}}Zn^{+2}Cl_{2}^{-1}}}}{\displaystyle {\mathsf {2Zn^{0}+O_{2}^{0}{\xrightarrow {t^{o}}}2Zn^{+2}O^{-2}}}}{\displaystyle {\mathsf {Zn^{0}+S^{0}{\xrightarrow {t^{o}}}Zn^{+2}S^{-2}}}}Rux azot va vodorod bilan reaksiyaga kirishmaydi. Rux nitrid Zn3N2 va rux gidrid ZnH2 bevosita yoʻllar bilan olinadi. Murakkab moddalar — kislotaishqor eritmalari va suv bilan rux sharoitga qarab har xil reaksiyaga kirishadi. Suv odatda rux bilan taʼsirlashmaydi. Qizdirilganda rux suv bilan quyidagi tenglama boʻyicha reaksiyaga kiradi:

{\displaystyle {\mathsf {Zn^{0}+H_{2}^{+1}O^{-2}{\xrightarrow {t^{o}}}Zn^{+2}O^{-2}+H_{2}^{0}\uparrow }}}Elektr kimyoviy kuchlanishlar qatorida rux vodoroddan ancha chapda turadi va kislotalardan vodorodni siqib chiqaradi[5]. Shuning uchun odatda rux laboratoriya amaliyotlarida Kipp apparati yordami bilan vodorod olishda foydalaniladi:

{\displaystyle {\mathsf {Zn+2HCl\rightarrow ZnCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}Rux azot va toʻyingan sulfat kislotalarda eritilganda vodorodni ajratmaydi, unda azot yoki oltingugurt birikmalari hosil boʻladi.
Rux amfoter xossaga ega. U suyuqlantirilganda ishqorlar bilan reaksiyaga kiradi. Ishqorlarning kuchli eritmalarida asosan qizdirilganda eriydi.
{\displaystyle {\mathsf {Zn+2NaOH\rightarrow Na_{2}ZnO_{2}+H_{2}\uparrow }}}


Oddiy moddaning kristall panjarasi

Kristall tuzilishi

hexagonal close-packed (hcp)


Panjara parametrlari:

a = 2.6648 Å
c = 4.9468 Å

c/a nisbati

1.8563494446112

Debay harorati

234 K

Boshqa xarakteristikalari

Magnit tuzilishi

diamagnetik

Solishtirma qarshiligi

(20 °C) 59 Om·m

Issiqlik oʻtkazuvchanligi

(300 K) 116 Vt/(m·K)

Issiqlikdan kengayishi

(25 °C) 30.2

Tovush tezligi

(20 °C) 3850 m/s

Yung moduli

108 GPa

Siljish moduli

43 GPa

Puasson koeffitsienti

0.25

Moos qattiqligi

2.5

Brinell qattiqligi

412 MPa

Ishlatilishi


Rux oddiy sharoitda havo kislorodi va suv bilan reaksiyaga kirmaydi, shuning uchun uning asosiy massasi temir va poʻlat buyumlarni qoplashda ishlatiladi. Rux metallarning elektrokimyoviy kuchlanish qatorida temirdan chapda joylashgani uchun korroziya birinchi boʻlib rux qoplamida boshlanadi, temirga oʻtmaydi. Sirtida ozgina rux qolsa ham temir yemirilmaydi.
Koʻp miqdorda rux galvanik elementlar tayyorlashda sarflanadi. Metall rux gidrometallurgiya jarayonlarida qaytaruvchi sifatida koʻpchilik qimmatbaho metallarni, jumladan, kumusholtinkadmiy va boshqalarni eritmalardan ajratib olishda ishlatiladi.

Rux birikmalari

Rux oksid[tahrir | manbasini tahrirlash]


Rux oksid, ZnO — ruxning kislorod bilan birikmasi. Oq rangli kristall modda. Zichligi 5,7 g/sm³; 1800 °C da sublimatsiyalanadi. Suvda oz eriydi; kislotalarda erib tegishli tuzlarni beradi. Amfoter — ishqorlarda erib sinkatlar hosil qiladi[6].
Rux oksid tabiatda sinkit (qizil rux rudasi) minerali koʻrinishida uchraydi. Sirlar tayyorlashda, oq boʻyoq, kauchukselluloza, plastmassa, rezina toʻldirgichlari, tibbiyotda malham sifatida ishlatiladi.
Rux oksid zaharli, uni hidlagan odam isitma chiqaradi, boshi ogʻriydi, koʻngli ayniydi va yoʻtal tutadi. Yuqori haroratda (1200 °C) rux oksid ishqoriy yer metallari bilan reaksiyaga kirishib MeZnO2 tarkibli tsinkatlar hosil qiladi.


Oddiy moddaning kristall panjarasi

Kristall tuzilishi

hexagonal close-packed (hcp)


Panjara parametrlari:

a = 2.6648 Å
c = 4.9468 Å

c/a nisbati

1.8563494446112

Debay harorati

234 K

Boshqa xarakteristikalari

Magnit tuzilishi

diamagnetik

Solishtirma qarshiligi

(20 °C) 59 Om·m

Issiqlik oʻtkazuvchanligi

(300 K) 116 Vt/(m·K)

Issiqlikdan kengayishi

(25 °C) 30.2

Tovush tezligi

(20 °C) 3850 m/s

Yung moduli

108 GPa

Siljish moduli

43 GPa

Puasson koeffitsienti

0.25

Moos qattiqligi

2.5

Brinell qattiqligi

412 MPa






Rux gidroksid

Rux gidroksid, Zn(OH)2 — oq iviqsimon choʻkma holida rux tuzlari eritmasiga ishqor taʼsir ettirib olinadi. Vaqt oʻtishi bilan kristall holga oʻtadi. Amfoter birikmalar singari rux gidroksid ortiqcha ishqorda, kislotalarda va ammiakning suvli eritmasida oson eriydi. Rux gidroksidning kislotalarda eruvchanligi neytrallanish reaksiyasiga asoslangan.



{\displaystyle {\mathsf {Zn(OH)_{2}+2HCl\longrightarrow ZnCl_{2}+2H_{2}O}}}Ortiqcha ishqorda esa — eruvchan tsinkatlar hosil boʻladi.
{\displaystyle {\mathsf {Zn(OH)_{2}+2NaOH\longrightarrow Na_{2}[Zn(OH)_{4}]}}}Ruxning barcha tuzlari eritmalarda kuchli kislota — Zn2+ kationi hisobiga gidrolizga uchraydi.
{\displaystyle {\mathsf {Zn^{2+}+HOH\longrightarrow ZnOH^{+}+H^{+}}}}Rux sulfat

Rux sulfat, ZnSO4 — rangsiz ortorombik panjarali kristall modda; zichligi 3,74 g/sm³. 800—900 ° da ZnO va SO2 ga ajraladi. Suvdagi eritmalaridan suvli kristallogidrat ZnSO4 * 7H2O — rux kuporosi koʻrinishida ajralib chiqadi.


Rux sulfat viskoza ishlab chiqarishda, boʻyoqchilikda, chitlarga gul bosishda, elektrolitik usulda rux metalli olishda, mikrooʻgʻit sifatida va tibbiyotda ishlatiladi.

Rux sulfid

Rux sulfid, ZnS — ruxning oltingugurt bilan birikmasi. Ikkita modifikatsiyasi bor: biri kub shaklida kristallanadigan α = ZnS — sfalerit, ikkinchisi geksagonal shaklda kristallanadigan β = ZnS — vyurtsiddir.


Suyuqlanish harorati 1850° (150 atm bosim ostida), zichligi 3,98—4,092 g/sm³, 1185° da sublimatsiyalanadi. Suvda erimaydi, kislotalarda yaxshi eriydi.
Sfalerit rux olishda muhim xomashyo hisoblanadi. Lyuminoforlar komponenti, bariy sulfat bilan aralashmasi oq boʻyoq — litopon olishda, kadmiy sulfid bilan aralashmasi kineskoplar tayyorlashda ishlatiladi.


Ruxning tarixi

Topilgan joyi

Hindiston

Kashf qilingan yili

Eramizdan avvalgi 1000-yildan oldin

Ruxdan foydalanish

Sanoatda

Metallarni korroziyadan saqlash

Tibbiyotda

Malham

Rux jahon miqyosida

Jahon zaxiralari

350000[1] ming tonna

Koniga boy davlatlar

RossiyaAvstraliyaQozogʻiston va boshqalar[1]

Ishlab chiqarilishi (d.b.)

11 277 ming tonna/yil

Ishlab chiqaruvchilar (e.y.)

XitoyAvstraliyaPeruAQSH va boshqalar

Tan narxi

1600[2] $ (AQSH)/tonna

Eksportchilari (e.y.)

AvstraliyaKanadaXitoy va boshqalar

Importchilari (e.y.)

AQSHGermaniya va boshqalar[1]


Rux xlorid



Rux xlorid
Rux xlorid, ZnCl2 — ruxning xlor bilan birikmasi, rangsiz kristall modda. Suyuqlanish harorati 318°, qaynash harorati 732°, zichligi 2,91 g/sm³. Suvda yaxshi eriydi.
Rux konsentratiga osh tuzini qoʻshib qizdirish, haydash va uni chang holida tutib yigʻish, shuningdek, rux oksidi yoki metall boʻlaklariga xlorid kislota taʼsir ettirish, soʻngra bugʻlatish usullari bilan olinadi.
Rux xlorid yogʻochni chirishdan saqlashda, metallarni payvandlashda (oksid pardalardan tozalashda), pergament ishlab chiqarishda qoʻllanadi.

Jahonda ishlab chiqarili


2009-yilda butun dunyoda ishlab chiqarilgan ruxning miqdori 11,277 million tonnani tashkil etdi


Eng uzoq yashovchan izotoplari

Izo

IT

YYD

YSH

YE (MeV)

YM

64Zn

48.6%

>2.3×1018 y

(β+β+)

1.096

64Ni

65Zn

sin

243.8 k

ε

1.3519

65Cu

γ

1.1155



66Zn

27.9%

66Zn stabil 36 ta neytronlar bilan

67Zn

4.1%

67Zn stabil 37 ta neytronlar bilan

68Zn

18.8%

68Zn stabil 38 ta neytronlar bilan

69Zn

sin

56 min

β

0.906

69Ga

69mZn

sin

13.76 st

β

0.906

69Ga

70Zn

0.6%

>1.3×1016 y

(ββ)

0.998

70Ge

71Zn

sin

2.4 min

β

2.82

71Ga

71mZn

sin

3.97 k

β

2.82

71Ga

72Zn

sin

46.5 st

β

0.458

72Ga

Qavsga olingan yemirilish shakllari bashorat qilingan, lekin hozircha kuzatilgani yoʻq





Download 0.89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling