Metallurgiya

Nazorat savollari: 
1. Qanday tarkibli po‘latlarni bilasiz?
2. Po‘latlarni Bessemer va Tomas usulida olishning mohiyati qanday?
3. Po‘latlarni Marten usulida olishning qanday afzalliklari bor?
7.4. ELEKTR PECHLARDA PO‘LAT ISHLAB CHIQARISH
7.4.1. Elektr pechlarining umumiy tavsifi
Ma’lumki, marten pechlarida va konvertorlarda olingan po‘latlarning pech 
gazlari bilan birmuncha ko‘proq to‘yinganligini, ko‘p legirlangan asbobsozlik va 
maxsus xossali po‘latlar olishning cheklanganligi tufayli yanada takomillashgan 
usullar ustida izlanishlar olib boorish XIX asr oxiri XX asr boshlarida elektr 
pechlarda po‘lat olish usulinining yaratilishiga olib keldi. (Rossiyada dastlabki 
elektr pech 1909 yilda Obuxov zavodida qurilgan.) 

---

208 
Elektr pechlar tuzilishining oddiyligi, turli muhitlarda va vakuumda ishlay 
olishi, temperaturasining yuqoriligi va oson rostlanishi, arzon shixta materiallardan 
yuqori sifatli uglerodli, ko‘p legirlangan va maxsus xossali po‘latlar olish imkonini 
berdi. 
Po‘lat ishlab chiqarishda foydlaniladigan elektr pechlarni ikki asosiy 
guruhga ajratish mumkin: 
1. Elektr yoy pechlar; 2. Induksion elektr pechlar.
Asosiy turdagi elektr pechlarning tasnifi 27-rasmda keltirilgan. Undan tashqari 
sanoatda boshqa turdagi elektrik pechlar ham qo‘llaniladi. 
Po‘lat ishlab chiqarishda eng keng tarqalgan pechlar bu bevosita 
qizdiradigan yoyli va induksion tigelli pechlardir. Po‘latni vakuum yoyli va 
induksion pechlar elektr shlak qayta eritish plazmali pechlarda po‘lat ishlab 
chiqarish ham keng tarqalmoqda. 
Ferroqotishma va cho‘yanni ishlab chiqarishda asosan aralashma yoyli va 
qarshilik isitish usullari qo‘llaniladi. 
Ferroqotishmaning tozalashga esa po‘lat eritishga qo‘llagan yoyli bevosita 
qizituvchi pechlar qo‘llaniladi. Induksion tigelli pechlardan cho‘yanni qayta 
eritishga rangli metallar va ularning qotishmalarini eritishga qo‘llaniladi. Plazmali 
induksion pechlar maxsus sohalarda qo‘llaniladi. Masalan, yarim o‘tkazgich 
materialli zonali eritishda, lekin bu pechlar katta ishlab chiqarishdagi sarfdorlik 
bilan ajarlib turadi. Bevosita qizituvchi qarshilik pechlar metallurgiyada kam 
qo‘llaniladi. Masalan, elektrodlarni grafitlashda. Bundan istisno shlak qayta eritish 
pechlar qaysilar po‘lat va bir qancha qotishmalarni olishda qo‘llanadi. Bilvosita 
qizitadigan qarshilik pechlar metall va qotishmalarning termik qayta ishlash, yengil 
metalni eritish. Rangli metallurgiyaning elektrometallurgiyasida keng qo‘llanadi. 
Bunda eritish pechlarning quyidagi afzalliklari asos qilib olingan: oddiy va aniq 
haroratni boshqarish jarayoni mexanizatsiya va avtosizatsiya qilish, metallni o‘ta 
kuyishidan saqlash va boshqalardir. Qaynab turgan pechlar o‘zi bilan induksion 
pechni bir turi bo‘lib e/ magnit yordamida suyuq metallni ko‘tarib turib pechlarni 
dov-ni saqlashda ajralib turadi. Bunda pechlar asosan yengil metallar olishda 

---

209 
qo‘llanadi. Bu pechlarning asosiy afzalligi bu olinayotgan metallni tozalayotganda 
chunki bunda metall pechni futerovkasi bilan qo‘shilmasidir. Vakuumli pechlar 
faqat po‘lat va qotishma olishga emas, boshqa maqsadga ham qo‘llanadi. Masalan, 
qiyin eriydigan metallni olishda va boshqa metallurgik jarayondir. Vakuum 
pechlarni qo‘llash hozirgi zamonda keng tarqalmoqda, chunki bu jarayon toza 
metall olishda ko‘mak beradi.
Optik qizitish usullari asosan nurdan foydalanib metallni eritishga 
yo‘naltirilgan. Masalan, oftob metallurgiyasi lazer usuli va boshqalar. Bu usul 
isitish manbaini yuqori tozaligi bilan ajralib turadi va asosan toza metall olishda 
qo‘llanadi.