Metodologiyasi

1 История исторического знания. С. 38.

---

mana shu jarayonlarda tarixiy bilishning o‘ziga xosligi namoyon 
bo‘ladil.
Tarixiy voqelikka aloqador dalillar (faktlar). 
Pozitivistlar tad ­
qiqot jarayonida qo‘llanilishi m umkin b o lg an oddiy va alohida 
dalillarni (faktlarni) haqiqatan mavjud va to‘g‘ri deb hisobla- 
ganlar. Biroq ayni vaqtda tarixchi tom onidan bunday dalil­
lar (faktlar)dan tashqari murakkab jarayonlar, tizim lar ham 
tadqiqot jarayonida o‘rganilishiga jiddiy e’tibor qaratm agan- 
lar. Tarixchi esa makon va zamon hamda vaqt chegaralarini va 
me’yorlarini hisobga olgan holda murakkab dalillarning sifati- 
ni aniqlaydi.
Har qanday tarixiy dalil (fakt) ayni vaqtda boshqa dalillar 
(faktlar) tizimi tarkibida va ayni vaqtda ular bilan o‘zaro aloqa- 
dorlikda boladi. Dalillar (faktlar) tizimi ko‘p m a’nolidir. Shuning 
uchun ham tarixchilar ayni bir dalillar (faktlar)dan tarixiy voqe­
likni turlicha tasavvur qilishlari mumkin. Tarixchilar tarixiy vo­
qelikni turlicha tasavvur qilsalarda, biroq dalil (fakt)ning haqiqiy 
mazmuni o‘z obyektivligini saqlab qoladi. Tarixiy dalillar (fakt­
lar) alohida tarixiy voqelik darajasida takrorlanmasdir, biroq ja- 
miyat tizimi taraqqiyoti jarayonida mazmunan va mohiyatan tak- 
rorlanishi mumkin.
Tarixiy manbalar dalillari (faktlari, ma’lumotlari). 
Tarixiy man- 
balarning tarixiy voqelik haqida nechoglik haqqoniy va obyektiv 
ma’lumot bera olishi hamda bu tarixiy manbaning tarixiy voqe­
likka nisbatan ma’lumotlarining imkoniyatlari darajasini tarix­
chi aniqlab berishi mumkin. Bunda germenevtika, ya’ni m an­
balar va dalillarni (faktlarni) tushuntirib berish, sharhlab berish, 
talqin qilish muhim o‘rin tutadi. Manbalar ma’lumotlaridagi sub- 
yektivlik va to‘qima ma’lumotlarni (xayoliy ma’lumotlar) aniqlash 
va ularni tarixiy tadqiqotlarda asosiy o‘ringa qo‘ymaslik, ularga 
asoslanib qolmaslik va ularning shunday jihatlarini aniqlab berish 
manbashunoslik fanining vazifalaridan biridir.