Metodologiyasi
Download 7.14 Mb. Pdf ko'rish
|
Tarix fani metodologiyasi. Alimova D.A, Ilxamov Z.A
- Bu sahifa navigatsiya:
- Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
- 1 Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. 29-30-bb. 90
- Rayhon Beruniy va tarix fanida tadqiqot uslublarining nazariy masalalari.
|
Tayanch tushunchalar: ong, yaxlit borliq, haqiqatni anglash,
sharq tarixnavisligi, falsafly yondashuv, axloqiy va ma’naviy me- zonlar, ijtimoiy mansublik omili, adolat ustuvorligi, tarixiy-badiiy yo‘nalish, Olam asoslari, Sharq tarix falsafasi. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Sharq tarixnavisligining o‘ziga xosligini nimalarda ko£rasiz? 2. Tarixiy jarayonlarning butun borliq bilan bog‘lagan holda yoritilishi tushunchasini izohlab bering. 3. Tarixiy voqelikni haqqoniy talqin qilish deganda nimani tushunsiz? 1 Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch. 29-30-bb. 90 ABU RAYHON BERUNIYNING TARIXIY ILM IY M EROSI Abu Rayhon Beruniyning tarixiy ilmiy merosi. Abu Rayhon Beruniy va tarix fanida axborotning nazariy masalalari. Abu Rayhon Beruniy va tarix fanida tadqiqot uslublarining nazariy masalalari. Sharq tarixchilari orasida turli davrlarda tarixni o‘rga- nish va tarix fanining rivojiga katta hissa qo‘shgan tarixchi- lardan Abu Rayhon Beruniy (973—1048-yy.) alohida o‘rin tuta- di. M utafakkirning yaratgan 152 asaridan 15 tasi bevosita tarix ilmiga bag‘ishlangan. Ayniqsa tarix to ‘g‘risidagi chuqur bilim- larini o‘z ichiga olgan «Osor ul-boqiya an al-qurun al-holiya» («Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar») ham da «Hindiston» yoki «Kitab tahqiq m olil-H ind m in m anqula fi-1-aql va-l-mar- zuma» («Hindlarning aqlga sig‘adigan va sig‘maydigan ta ’li- m otlarining tadqiq etish») va «Kitob ul-m usam m ara fi axbo- ri Xorazm» («Xorazm haqidagi axborotlar haqida suhbatlar») nomli asarlari bilan jahon tarix fani va m adaniyat tarixiga kat ta hissa qo‘shdi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimov Beruniy siymosi haqida so‘z yuritar ekan, quyidagi fikrlarni bildiradi: «Milliy tariximizning yana bir yorqin yulduzi Abu Ray hon Beruniy faoliyatiga haqqoniy baho berar ekan, amerikalik fan tarixchisi Sarton XI asrni «Beruniy asri» deb ta’riflaydi. Bunday yuksak va haqli baho avvalo qomusiy tafakkur sohibi bo‘lmish buyuk vatandoshimizning ilm-fan taraqqiyotiga qo‘shgan beqiyos hissasi bilan izohlanadi. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, Beruniy il miy masalalarda ham, tarixiy voqea-hodisalarga, o‘z zamondosh- lariga baho berishda ham o‘ta xolislik va haqqoniylik bilan fikr yuritgan. Shu bois ham u hayotda ko‘p aziyatlar chekkan, hatto um rining oxirida turmush qiyinchiliklariga duchor bo‘lgan, am mo har qanday og‘ir sharoitga qaramasdan, e’tiqodidan qaytma- gani uning o‘z ma’naviy ideallariga naqadar sodiq bo‘lganidan dalolat beradi1». Abu Rayhon Beruniy va uning tarixiy-ilmiy merosi haqida so‘z yuritib, taniqli olima F.Sulaymonova quyidagilarni ta’kid- lab o‘tadi: «Taqdir taqozosi bilan Beruniy nomi va asarlari to XIX asrgacha ovrupolik olimlar diqqatidan deyarli chetda qolib kelgan. Faqat 1876—1878-yillarda avstriyalik olim Eduard Zaxau Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» asari- ning arabcha matnini chop ettirdi, 1879-yilda esa ingliz tiliga tarjimasini ommalashtirdi. Natijada ovrupoliklar kechikib bo‘lsa- da, Beruniy asarlari bilan tanisha boshladilar»2. Darhaqiqat, Yevropa olimlari, xususan tarixchilari antik davr- da va o‘rta asrlarda yaratilgan tarix kitoblarini chuqur o‘rganish borasida juda katta ishlarni amalga oshirganliklarini e’tirof qilish bilan birga aytib o‘tish kerakki, nafaqat Abu Rayhon Beruniyning, balki Sharqning boshqa tarixchilarining barcha asarlarini ham il miy jihatdan mukammal tadqiq qilmaganlar. Buning isboti sifati da zamonaviy tarix fanining nazariy masalalari, metodologiyasiga oid bir qator ilmiy nazariy qarashlar va yondashuvlar, tadqiqot uslublarining turli jihatlari borasida bildirilgan fikrlarda Beruniy va boshqa tarixchilarning qarashlari e’tibordan chetda qoldirilgan. «Aynan musulmon sharqi tarixchilari bizga o‘zlarining an ’anaviy tarixnavisligiga asoslangan holda Hindiston tarixi- ga oid qimmatli ma’lumotlarni qoldirdilar. XI asrdayoq Beruniy o'zining Hindiston haqidagi keng ko‘lamdagi asarini yozdi. Bu asar sanskrit tilidagi matnlarga asoslangan bo‘lib, asar muallif- ning o‘zga xalqlar e’tiqodi, urf-odatlari haqidagi chuqur bilim- ga ega ekanligi va qimmatli ma’lumotlari bilan e’tiborni tortadi. Afsuski bu asardan Yevropada tarix fanining rivojlanishida ye tarli darajada foydalanilmadi, sharq tarixnavisligida esa buyuk Download 7.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|