Metrologiya asoslari
Download 1.68 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- Masala.
- Diskret kattalikni o’rtacha kvadratik og’ishi.
matematik kutilishidir.
Matematik kutilishni tasodifiy jarayonlar nazariyasi nuqtai nazaridan ko‟rib chiqamiz. 6.1 - rasm. X( ) tasodifiy jarayonning matematik kutilishi. 30 X( ) tasodifiy jarayonning matematik kutilishi shunday yagona o‟rtacha funksiyadan iboratki, uning atrofida ma‟lum bir chetlanish bilan tasodifiy jarayon joylashadi (6.1. rasm). Shuni ta‟qidlab o‟tamizki, X( ) tasodifiy jarayonni o‟rtacha qiymatini xarakterlovchi bu funksiya endi tasodifiy emas, balki ma‟lum qiymatga ega bo‟ladi. Uni (t) deb belgilaymiz. Shunday qilib, X( ) tasodifiy jarayonning matematik kutilishi deb shunday tasodifiy bo‟lmagan (t) funksiyaga aytiladiki, bunda argumentning istalgan qiymatlarida bu funksiya tasodifiy jarayon kesimining matematik kutilishiga teng bo‟ladi, ya‟ni (t) =M[X( )]. (6.1) Teorema: Ikkita bir biriga bog‟liq bo‟lmagan tasodifiy kattaliklar ko‟paytmasining matematik kutilishi ularning matematik kutilishlari ko‟paytmasiga teng: M (XY) = M (X). M (Y). (6.2) Isboti. X va Y tasodifiy kattaliklar o‟zining quyidagi taqsimlanish qonuni bilan berilgan bo‟lsin: X Y p g g ₁g₂ XY tasodifiy kattaliklar qabul qila oladigan barcha qiymatlarini tuzamiz. Buning uchun X ning har bir qiymatiga Y ni qiymatini ko‟paytiramiz va natijada x ₁ y ₁ , x ₂ y ₁ , x ₁ y ₂ , x ₂ y ₂ hosil qilamiz. XY ko‟paytma uchun tasodifiy kattaliklarning taqsimlanish qonunini tuzamiz: XY x ₁ y ₁ , x ₂ y ₁ , x ₁ y ₂ , x ₂ y ₂ p p ₁ g ₁ p ₂ g ₁ p ₁ g ₂ p ₂ g ₂ . Matematik kutilish tasodifiy kattalik qiymatlarini ularning extimolliklariga ko‟paytmasi yig‟indisiga teng bo‟ladi: M(XY) = x 1 y 1 ∙ p 1 g 1 + x 2 y 1 ∙ p 2 g 1 + x 1 y 2 · p 1 g 2 + x 2 y 2 · p 2 g 2 = y 1 g 1 (x 1 p 1 + x 2 p 2 ) + +y 2 g 2 (x 1 p 1 + x 2 p 2 ) = (x 1 p 1 + x 2 p 2 )( y 1 g 1 + y 2 g 2 ) = M(X)∙M(Y). Masala. X va Y tasodifiy kattaliklar quyidagi taksimot qonuniga ega bo‟lsa XY kattalikni matematik kutilishi aniqlansin. 31 X 5 2 4 Y 5 2 p 0,6 0,1 0,3 p 0,8 0,2 Yechilishi. Matematik kutilishni topamiz: M(X)=5·0,6 + 2·0,1 + 4·0,3=4,4 ; M(Y) =7·0,8 + 9·0,2=7,4 . X va Y tasodifiy kattaliklar o‟zaro bog‟lanmagan, shuning uchun izlanayotgan matematik kutilish M(XY)=M(X)∙M(Y)=4,4·7,4=32,56. O‟lchashlarning dispersiyasi va uning matematik ifodasini hisoblash uchun quyidagi teoremani isbotlashga xarakat qilamiz. Dastlab masalani diskret X kattalik uchun isbotlaymiz. Teorema. Dispersiya tasodifiy kattalik kvadrati matematik kutilishi bilan uning matematik kutilishi kvadrati orasidagi ayirmani ko‟rsatadi: D(X) = M(X 2 ) – [M(X)] 2 . (6.3) Isboti. Matematik kutilish M(X) o‟zgarmas kattalik, o‟z navbatida 2 M(X) va M 2 (X) kattaliklar xam o‟zgarmas kattaliklardir. Bularni xisobga olgan xolda va matematik kutilishning asosiy xossalaridan foydalanib dispersiya uchun quyidagi matematik ifodani olamiz: D(X) = M [X – M(X)] 2 = [X 2 – 2XM(X) + M 2 (X)] = M(X 2 ) – 2XM(X) + M 2 (X) = M(X 2 ) – 2M(X)M(X) + M 2 (X) = M(X 2 ) – 2M 2 (X) + M 2 (X) = M(X 2 ) – M 2 (X) . Demak, D(X) = M(X 2 ) – [M(X)] 2 . (6.4) Masala. Quyidagi taqsimlanish qonuni bilan berilgan X kattalikning dispersiyasi aniqlansin: X 2 3 5 p 0,1 0,6 0,3 Yechilishi. M(X) ni matematik kutilishini topamiz: 32 M(X)=2· 0,1+3· 0,6 + 5· 0,3=3,5. X 2 tasodifiy kattalikning taqsimlanish qonunini yozamiz: X 2 4 9 25 p 0,1 0,6 0,3 M(X 2 )matematik kutilishini topamiz: M(X 2 )=4· 0,1+9· 0,6 + 25· 0,3=13,5 . Izlanayotgan tasodifiy kattalikning dispersiyasi D(X) = M(X 2 ) – [M(X)] 2 = 13,5 –(3,5) 2 =1,05. Dispersiyaning bitta xossasini isboti bilan ko‟rsatamiz. Ikki bir biriga bog‟lik bo‟lmagan tasodifiy kattaliklar yig‟indisining dispersiyasi har bir tasodifiy kattalik dispersiyalarining yig‟indisiga teng: D(X+Y) =D(X) +D(Y). (6.5) Isboti. Dispersiyani hisoblash formulasiga asosan D(X+Y) =[M(X+Y) 2 ] –[M(X+Y)] 2 . Qavslarni ochib matematik kutilishning xossalaridan foydalangan holda dispersiyaning quyidagi ifodasini hosil qilamiz: D(X+Y)= , - , ( ) ( )- ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) * ( ) , ( )- + * ( ) , ( )- + ( ) ( ) Demak, D(X+Y)=D(X)+D(Y). Diskret kattalikni o’rtacha kvadratik og’ishi. Diskret tasodifiy kattalikning o‟rtacha qiymati atrofida uning qiymatlarini sochilish darajasini aniqlash uchun faqat dispersiya emas, balki boshqa xarakteristikalar ham qo‟llaniladi. Jumladan, ularga kattalikning o‟rtacha kvadratik og‟ishi ham kiradi. O‟lchashlarning 33 xatoliklarini baholashda tasodifiy jarayonni bu sonli xarakteristikasini o‟lchashlarning o‟rtacha kvadratik xatoligi deb ataladi. Tasodifiy kattalikning o‟rtacha kvadratik og‟ishi shu kattalikning dispersiya qiymatidan chiqarilgan kvadrat ildiziga teng: ( ) √ ( ) . (6.6) Kattalikning o‟rtacha kvadratik og‟ishi dispersiya qiymatidan chiqarilgan kvadrat ildizga teng bo‟lganligi uchun uning o‟lchami tasodifiy kattalik o‟lchami bilan bir hil bo‟ladi. Masalan, agar tasodifiy kattalik metrlarda o‟lchansa ( ) ham metrlarda o‟lchanadi, biroq dispersiya kvadrat metrlarda o‟lchanadi. Masala.Tasodifiy kattalik quyidagi taqsimot qonuni bilan berilgan: X 2 3 10 P 0,1 0,4 0,5 Kattalikning o‟rtacha kvadratik og‟ishini toping. Yechilishi.Kattalikning matematik kutilishini topamiz: M(X) = 2 0,1 3 0,4 10 0,5 6,4. kattalikning matematik kutilishini topamiz : M(X) = 4 0,1 9 0,4 100 0,5 54. Kattalikning dispersiyasini topamiz: D(X) = M( ) , ( )- = 54 – =13,04. Kattalikning izlanayotgan o‟rtacha kvadratik og‟ishi σ( ) √ ( ) √ . Download 1.68 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling