Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar

5. Investitsiyani qoplash usuli: oddiy diskontsiz va diskontli eng ko‘p qo‘llanuvchi 
ko‘rsatkichlardan biri hisoblanadi. Vaqt olishni hisobga olmasdan, ya'ni daromadning har xil vaqtda 
olingan bir xil summalari qiymati bir xil deb hisoblanadi. Qoplash muddati ko‘rsatkichi quyidagicha 
aniqlanadi. 
n
y
= K / R 
(13.6) 
bu yerda:
n
y
– qoplash muddatining soddalashtirilgan ko‘rsatkichi; 
K
- investitsiya hajmi; 
R 
- yillik sof daromad 
Agar sof daromad bir xilda bo‘lmasa, qoplash muddati tushumlarini qo‘shish va sof daromadning 
summasi investitsiya summasiga teng bo‘lgunga qadar vaqtni hisoblash natijasida aniqlanadi. Chet 
davlatlarda n
y 
– ko‘rsatkichi asosan kichik korxonalarda qo‘llaniladi. Bu ko‘rsatkichning asosiy 
kamchiligi u investitsiyaga amal qilishning to‘liq davrini hisobga olmaydi. Bu kamchilik kapital 
qo‘yilmalarning tushumi teng bo‘lmaganda ko‘zga tashlanadi. Shuning uchun qoplash muddati 
ko‘rsatkichi tanlash mezoni bo‘lib, emas, qaror qabul qilishda faqat cheklash sifatida qo‘llaniladi, ya'ni 
loyihaning qoplash muddati qabul qilingan cheklashdan katta bo‘lsa, mumkin bo‘lgan investitsion 
loyihalar ro‘yhatidan chiqarib tashlanadi. 
23. INVESTITSIYAVIY LOYIHALASHTIRISH JARAYONIDA 
ZARARSIZLIK TAHLILI 
 
Tayanch iboralar: zararsizlik tahlili, o’zgaruvchan xarajatlar, doimiy xarajatlar, aralash xarajatlar, 
yuqori-quyi nuqta uslubi, eng kichik kvadratlar uslubi, grafik uslub, zararsizlik nuqtasi, qo’yilgan 
daromad, bir martalik qo’yilgan daromad, operatsion richag. 
1. Zararsizlik tahlilining asosiy tushunchasi va maqsadi. 
Zararsizlik tahlili va maqsadli rejalashtirish investitsiyaviy loyihalashtirishning ajralmas qismi 
hisoblanadi. Tahlilning ushbu turi loyihani amalga oshirish mumkinligini va foydaning belgilangan 
darajasiga erishish yo’lidagi muammolarni aniqlash imkonini beradi. 
Zararsizlik yoki, boshqacha qilib aytganda, ishlab chiqarish xarajatlari, foydasi va hajmining tahlili 
– bu ishlab chiqarishning turli darajalaridagi xarajatlar va daromadlar o’rtasidagi o’zaro aloqani 
o’rganishga bo’lgan tahliliy yondashuvdir. 
Zararsizlik tahlilining namunaviy ko’rinishida quyidagilar qabul qilinadi: 
1. Tayyor mahsulot sotish hajmining o’zgarishi jarayonida, xarajatlarning ular tarkibida ro’y 
beradigan o’zgarishlar bo’yicha turkumlanishi qo’llaniladi. Xarajatlar doimiy va o’zgaruvchan 
xarajatlarga ajratiladi. 
2. Barcha ishlab chiqarilgan mahsulot rejalashtirilgan vaqt oralig`ida sotiladi deb taxmin qilinadi. 
3. Tahlil omili sifatida sof foyda emas, soliq to’lagunga qadar olingan foyda qabul qilinadi. 
Zararsizlik tahlilining barcha masalalari yuqoridagilardan kelib chiqqan holda ko’riladi.