Microsoft Word 04 Kishlok xujaligida investitsion jarayonlar

2. Xarajatlarning turkumlanishi. 

---

165 
ызгарувчан харажатлар 
Zararsizlik tahlili tahlili doirasida xarajatlar ikkita turga: doimiy va o’zgaruvchan xarajatlarga 
ajratiladi. 
Ishlab chiqarish hajmi o’zgarishiga proporsional tarzda o’zgaruvchan va bir birlik mahsulotga 
nisbatan o’zgarmasdan qoladigan xarajatlar – o’zgaruvchan xarajatlar deb aytiladi. O’zgaruvchan 
xarajatlarga misol tariqasida xom-ashyo, ishchi kuchi, energiya resurslari va h. keltirish mumkin. 
Ishlab chiqarish hajmi o’zgarishi bilan o’zgarmasdan qoladigan xarajatlar – o’zgarmas xarajatlar 
deb nom olgan. O’zgarmas xarajatlarga ishlab chiqarish xonalarining ijara to’lovlari, uskunalar 
bo’yicha lizing va boshqa turdagi to’lovlarni kiritish mumkin. 
O’zgarmas va o’zgaruvchan xarajatlardan iborat bo’lgan xarajatlar turi – aralash xarajatlar deb 
ataladi. Xarajatlarning ushbu turi amaliyotda juda kam uchrashiga qaramasdan, ularni ham e'tibordan 
chiqarmaslik lozim. Misol uchun, ijara to’lovi ikkita qismga ajratilgan bo’lishi mumkin: ijarachi ishlab 
chiqarish xonalari uchun alohida summa, va o’rnatilgan uskunaning har 1 soat ishi uchun alohida 
summa to’lashi lozim bo’lgan taqdirda. 
Barcha uslublarning mohiyati jami xarajatlarni tasvirlashga asoslanadi, ular grafik tarzda 
quyidagicha ifodalanadi (11.1-rasm). 
quyidagicha ifodalanadi (7.1-rasm). 
11.1.-rasm. Xarajatlarning grafik tasviri 
Muayyan ma'lumotlar asosida to’g`ri chiziq barpo etiladi, va u xaqiqatdagi ma'lumotlardan 
kelib chiqqan holda, umumiy xarajatlarning savda hajmiga bog`liqligi to’g`risida tushuncha beradi. 
Ushbu to’g`ri chiziqning vertikal o’q bilan kesishgan nuqtasi doimiy xarajatlarning bahosi hisoblanadi. 
Misol uchun, tovarni yetkazib berish bilan bog`liq bo’lgan aralash xarajatlarni tahlil qilish kerak 
bo’lsin. Ushbu xarajatlar bo’yicha xaqiqiy ma'lumotlar 11.1-jadvalda keltirilgan.