Microsoft Word 1-lekciya doc

Evolyucionlıq embriologiya 
K.Berdiń jumıslarınan keyin Darvinniń evolyucion teoriyası shıqqan
ǵa deyin jeke rawajlanıw 
biologiyası jazba ilim bolıp qaldı. Bul ilimniń al
ǵa rawajlanıwında Darvin teoriyası úlken xızmet 
atqardı. 
Ch.Darvinniń 1859-jılı «Túrlerdiń kelip shı
ǵıwı» degen miyneti jeke rawajlanıw 
biologiyasınıń, biologiyanıń rawajlanıwında úlken burılıs jasadı. Darvinizm teleologiyalıq kóz-
qarastıń tiregin qıyratıp, organikalıq maqsetke muwapıqlıqtıń salıstırmalı ekenligin kórsetip, tábiyiy 
baqlawlarda
ǵı tájiriybe hám qátelikler arqalı rawajlanatuǵının kórsetti. Onıń pikiri boyınsha 
kópshilik haywanlardıń tóllik yamasa lichinkalıq basqıshı onıń ata tekleriniń eresek halın qaytalap 
kórsetedi deydi. Darvin hár túrli haywanlar tólleriniń uqsaslı
ǵı bul haywanlar dúnyasınıń kelip 
shı
ǵıwınıń ulıwma bir ekenligin kórsetti. Bul waqıtta jazba jeke rawajlanıw biologiyası ornına 
salıstırma evolyucionlıq embriologiya payda boldı. 
Darvinniń evolyuciyalıq teoriyasın embriologiyalıq ma
ǵlıwmatlar menen tastıyıqlaw kerek 
degen shaqırıqları jeke rawajlanıw qubılısların úyreniwge sebepshi boldı. 
Salıstırma hám evolyucionlıq embriologiyanıń payda bolıwında ullı rus ilimpazları 
A.O.Kovalevskiy (1840-1901) hám I.I.Mechnikov (1845-1916) kóp haywanlardıń rawajlanıwların 
úyrenip evolyucionlıq embriologiyanı jarattı. A.O.Kovalevskiy burın mollyuskalar
ǵa kirgizilgen 
ascidiyalardı omırtqalılar
ǵa jaqın ekenin kórsetti. A.O.Kovalevskiy lancetniktiń rawajlanıwın 
izertlep, onıń omırtqalılar menen tuwısqanlı
ǵın, olardıń bir xordalılar tipine jatatuǵının ashtı hám 
omırtqasızlar menen omırtqalılardıń tikkeley baylanısın kórsetti. 
I.I.Mechnikov óziniń parenximulla teoriyası menen ishek quwıslılardıńhám kolonial bir 
kletkalılardıń rawajlanıwın salıstırıp qaraydı hám ótkellerdi kórsetedi. 
A.O.Kovalevskiy hám I.I.Mechnikov kóp kletkalılardıń 3 qatlamlı (ektoderma, entoderma, 
mezoderma) tóldiń rawajlanıwların payda etetu
ǵının kórsetti. 
E.Gekkel (1834-1919) «Biogenetikalıq nızam»dı jarattı hám birinshi bolıp pánde embrion 
qabatlarına at berdi. Bular ektoderma, mezoderma hám entoderma. 
Ch.Darvin pikirleri, Gekkel hám Ber jumısları, F.Myuller menen E.Gekkeldiń (1834-1918) 
biogenetikalıq nızamdı, ontogenez hám filogenez terminlerin qáliplestiriwine sebepshi boldı. Bul 
nızam boyınsha jeke organizmniń rawajlanıw tariyxı (ontogenez) qısqa waqıt ishinde óz túriniń 
rawajlanıw tariyxın (filogenezdi) qaytalaydı. E.Gekkel filogeniya-ontogeniyanıń mexanikalıq 
sebepshisi dep kórsetti. Biraq bunda da kemshilikler tabılıp kóp organlar organizmniń 
ontogenezinde, túrdiń filogenez rawajlanıwınıń basqa dáwirinde payda bol
ǵanlıǵı belgili boldı. 
Mısalı: miy hám geypara organlardıń joqarı dárejeli omırtqalılarda tómen dárejelilerge 
qara
ǵanda erte payda bolǵanlıǵı belgili boldı. Adam tólinde saǵaqtıń payda bolıwı áyyemgi organ 
ekenligin kórsetedi, biraq ol balıqtıń sa
ǵaǵı dúzilisine sáykes kelmeydi. 
A.N.Severcov (1866-1936) ontogenez hám filogenez óz-ara baylanısların qarap, 
embriogenezde jasaw sharayatlarına baylanıslı ózgerisler bolıwı múmkin degen juwmaqqa keledi. 
Bul úlken jasta
ǵı formalardı ózgertip onda jańa belgiler saqlanıwı sózsiz ekenligin tastıyıqlaydı. 
Filogenetikalıq áhmiyetke iye bolatu
ǵın rawajlanıw qásiyetlerin A.N.Severcov filembriogenez 
dep ataydı.