Microsoft Word Hayot faoliyati xavfsizligi 6- ma'ruza

 
 
 

---

1.O`zbekiston Respublikasining 2009-yil 30-sentyabrdagi “Yong`in xavfsizligi 
to`g`risida”gi qonunning mazmun-moxiyati. 
O`zbekiston Respublikasining 2009-yil 30-sentyabrdagi “Yong`in xavfsizligi to`g`risida”gi 
qonun shiqdi va bu qonundan keyin yong’inning oldini olish bo’yicha har yili qish mavsumidan 
oldin Yong’in xavfsizligi oyligi o’tkaziladi. 2 oy davomida tushintirish va yong’inning oldini olish 
bo’yicha tadbirlar o’tkaziladi. 
2.Yong`in ofati, uning kelib chiqish sabablari, omillari, turlari, yonish fazalari va 
ularning xususiyatlari. Iqtisodiyot tarmoqlari binolari, inshootlari va qurilish materiallariniig 
yong`inga qarshi bardoshlilik darajalari. 
Yong`in-maxsus joydan boshqa joyda yonuvchi, moddiy zarar keltiruvchi va nazorat qilib 
bo`lmaydigan yonish jarayonidir. 
Yong`inning odam va hayvonlarga ta`sir qiluvchi xavfli va zararli omillari: ochiq yong`in, 
atrof-muhit va narsalarning yuqori harorati, toksik moddalarni yonishi, tutun, havo tarkibida kislorod 
kontsentratsiyasining kamayishi, qurilish konstruktsiyalarining qo`layotgan qismlari; portlashdagi 
to`lqin zarbi, otilayotgan qismlar va zararli moddalar hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish unda ishlatiladigan yoki saqlanadigan materiallarning yonish xususiyati 
bo`yicha 6 ta kategoriyaga ajratiladi va ular - A, B, V, G, D, e ko`rinishlarida shartli belgilanadi. 
A-kategoriyadagi ishlab chiqarish, portlash-yonishga xavfli ishlab chiqarish bo`lib, unga
bug`larining alangalanish harorati 28°S dan kam bo`lgan va havo tarkibida 10 % gacha portlashga 
xavfli havo yoki materiallar bo`lgan hamda suv, kislorod, havo yoki o`zaro ta`sirda alangalanuvchi 
materiallar ishlatiladigan ishlab chiqarish kiradi. 
B-kategoriya - portlash-yonishga xavfli ishlab chiqarish. Bunga bug`larining alangalanish 
harorati 28 dan 61°S gacha bo`lgan suyuqliklar. Havo tarkibida 10 % gacha portlashga xavfli 
siqilgan gaz, changlar bo`lgan, shuningdek 5 % gacha pastki portlash miqdori N
pv
>65 g/m
3
bo`lgan 
changlar mavjud ishlab chiqarishlar kiradi. 
V-kategoriya – yonishga xavfli ishlab chiqarish, alangalanish harorati 61°S dan yuqori 
bo`lgan suyuqliklar ishlatiladigan va N
pe
>65 g/m
3
miqdordagi yonuvchi chang, gazlar mavjud havo 
muhiti bo`lgan, shuningdek qattiq yonuvchi materiallar ishlatiladigan ishlab chiqarishlardir. 
G-kategoriya - yong`inga xavfli ishlab chiqarish. Yonmaydigan materiallarga issiqlik yoki 
alanga ta`sirida ishlov berish ko`llaniladigan ishlab chiqarish. 
D-kategoriya - yong`inga va portlashga xavfsiz ishlab chiqarish. Bunda yonmaydigan 
materiallarga sovuq holatda ishlov beriladi (yigish, ajratish, yuvish tsexlari). 
e-kategoriya – portlashga xavfli ishlab chiqarish. Yonuvchi gaz va bino hajmining 5 % 
miqdorida portlashga moyil changlar bo`lgan ishlab chiqarish. Bunday muhitda yong`insiz portlash sodir 
bo`ladi. 
Hosilni yigishtirib olishda yong`in xavfsizligi tadbirlarini taminlash uchun javobgarlik ish 
boshqaruvchilariga, hosilni yigishtirish agregatlaridagi o`t o`chirish vositalari va yong`inga qarshi 
qurilmalarning texnik holati uchun javobgarlik esa ishlab chiqarish uchastkalarining rahbarlariga 
yuklatiladi. 
Korxonaning rahbari har yili buyruq bilan (fermer xo`jalik boshqaruvi qarori bilan) o`rim-
yig`im texnikalarini yong`inga qarshi tayyorlashda, yong`in-texnik bilimlarni mustahkamlash uchun 
o`kishni tashkil etish va sinov qabul qilish, yong`in xavfsizligi qoidalariga rioya qilish bo`yicha 
instruktajlar o`tkazish uchun javobgar shaxsni tayinlaydi. 
Hamma xodimlar yong`in - texnik minimumi dasturi bo`yicha o`kitilgan va bu bo`yicha sinov 
topshirgan bo`lishlari kerak. Yong`in-texnik minimumi sinov natijasi bo`yicha baholash jadvali 
to`lgaziladi. 
Hosilni yigishtirish va oziqalarni tayyorlashga jalb qilingan barcha ishchi, xizmatchilarga 
yong`in xavfsizligi tadbirlari haqida instruktaj o`tkaziladi. O`qish va instruktajdan o`tmagan 
shaxslar bu ishlarga ko`yilmaydi. 
Agar urilgan donni bir yo`la maxsus saqlanadigan joyga tashib ketish imkoniyati bo`lmasa
vaqtinchalik don xirmonlari galla maydonidan 100 m, bino va inshootlardan 50 m dan kam 
bo`lmagan masofada joylashtirilishi zarur. Dala shiyponlari g`alla maydonlaridan, g`aram 

---

maydonlaridan 100 m uzoqlikda joylashishi va atrofi 4 m dan kam bo`lmagan kenglikda 
shudgorlanishi kerak. Davlat yong`in nazorati inspektori fermer xo`jaligi bo`yicha ushbu masaladagi 
mas`ul bilan hosilni o`rib-yigib olishda ishlatiladigan texnikalarni qarovdan o`tkazadi. Qarov vaqtida 
texnikaning sozligi va har bir kombaynni ikkita o`t o`chirgich bilan, 2
 2 m o`lchamdagi kigiz, ikkita 
shvabra va ikkita belkurak bilan, traktorni o`t o`chirgich va belkurak bilan, avtomobillarni o`t 
o`chirgichlar va bel kuraklar bilan ta`minlanganligi tekshiriladi. 
Galla maydonida yong`in chiqqanda keng maydon bo`ylab tarqalishini oldini olish 
maqsadida galla maydoni 50 ga dan ortiq bo`lmagan uchastkalarga bo`linib atroflaridan 8 m 
kenglikda galla o`rib olinadi va gallasi o`rilgan joy 4 m kenglikda shudgorlab chiqiladi. Galla maydonini 
temir yo`lga, o`rmonga, yo`llarga, yaqin uchastkalari esa 2 m kenglikda shudgor qilinadi. 
O`rim-yig`im agregatlari yaqinida shudgorlovchi agregat bo`lishi zarur. Dalada ish vaqtida 
ochiq olovdan foydalanishga ruxsat berilmaydi. Texnikalardan yonilg`i oqishini o`z vaqtida to`xtatish 
chaqmoq va o`chirgichning sozligini doimiy kuzatish lozim. Har uch kunda dvigatelning chiqarish 
quvurlari va chaqmoq o`chirgichlari qasmoqdan tozalanadi. 
O`rim-yig`im vaqtida agregatda, galla maydonida va somon garamlari yaqinida chekish 
taqiqlanadi. Chekish joyi garam va kombaynlardan 30 m uzoqlikda jihozlanadi. Bu joy atrofi 
haydaladi va suvli bochka bilan ta`minlanadi. 
Traktorlar va kombaynlar uchun vaqtinchalik to`xtash joyi qurilishdan, xirmondan va g`alla 
maydonlaridan kamida 100 m uzoqlikda ajratiladi. Kombaynlarni tungi to`xtash joyida ular orasidagi 
masofa 20 m dan kam bo`lmasligi kerak. 
Somonni g`aramlash joylarida to`rtta o`t o`chirgich, ikkita suvli bochka, ikkita satil, to`rtta 
belkurak, to`rtta shvabra suyanchiqsiz turadigan va narvon bo`lishi kerak. Somon garamlari 
qurilishdan 50 m, temir yo`ldan 150 m, o`tish yo`llaridan 20 m va elektr uzatish tarmoqlari sim 
yog`ochlardan 15 m dan kam bo`lmagan masofada joylashtiriladi. Bitta g`aramning asosini maydoni 
150 m
2 
dan, presslangan somon yoki pichan bostirmalariniki esa 500 m
2 
dan oshmasligi kerak. 
G`aramlar yashindan himoyalagichlar bilan jihozlanadi. O`rimdan so`ng g`alla don xirmoniga, don 
omborxonalariga tozalash uchun, namligi 16 % dan ortiq bo`lganlari esa don kuritkichlarga keltiriladi. 
Don omborlariga yong`inga qarshi devor va yong`inga qarshi eshiklar o`rnatiladi. 
Donni tozalovchi komplekslarda va don quritkichlarga xizmat ko`rsatishga 18 yoshdan 
kichik bo`lmagan, engin texnik minimumi dasturi bo`yicha o`qitilgan va maxsus tayyorgarlikni 
o`tagan va bunday agregatlarda ishlash huquqini beruvchi guvohnomaga ega bo`lgan shaxslarga ruxsat 
beriladi. 
Don ombori va harakatlanuvchi quritish agregati orasidagi masofa 10 m dan kam bo`lmasligi 
kerak. Donni harorati har ikki soatda nazorat qilinib turiladi.