Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc

Yashirin tadbirkorlik – rasman ruxsat etilmagan, lekin amalda 
xufiyona tarzda va sir saqlangan holda yuritiladigan tadbirkorlik.
Hozirda odam savdosi global xavfsizlik, jamiyat barqarorligi, jahon 
hamjamiyatining rivojlanishiga tahdid solayotgan jinoyat sifatida 
baholanmoqda. U xavflilik darajasi bo‘yicha noqonuniy qurol-yarog‘ 
sotish va narkobiznes kabi transmilliy jinoyatlar bilan bir qatorga 
qo‘yilmoqda. Odam savdosi transchegaraviy, kompleks xarakterga ega, 
uyushgan guruhlar tomonidan sodir etiluvchi juda keng tarqalgan jinoyat 
bo‘lib, unda inson «tovar»ga aylantiriladi. Amalda esa bu qullikning 
zamonaviy shaklidir.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining ma’lumotiga ko‘ra, dunyoda har 
yili 2 million 800 ming kishi odam savdosining qurboni bo‘ladi. Bu esa 
odam savdosi xalqaro jinoyatchilikning serdaromad moliyaviy manbaiga 
aylanganligini ko‘rsatib, bu fikr ekspertlarning xulosalariga qaraganda, 
odam savdosidan yiliga ko‘riladigan daromad 7 mlrd. AQSh dollaridan 
oshayotganligi bilan tasdiqlanadi. Boshqa ma’lumotlarga qaraganda, 
odam savdosi 12 millionga yaqin kishini «to‘riga ilintirib», yiliga 32 
mlrd. AQSh dollari miqdorida daromad olayotganligini ko‘rsatadi. 
O‘zbekiston Respublikasining «Odam savdosiga qarshi kurash 
to‘g‘risida»gi qonunining 3-moddasiga ko‘ra: «Odam savdosi – kuch 
bilan tahdid qilish yoki kuch ishlatish yoxud boshqacha majburlash 
shakllaridan foydalanish, o‘g‘irlash, firibgarlik, aldash, hokimiyatni 
suiiste’mol qilish yoki vaziyatning qaltisligidan foydalanish orqali yoxud 
boshqa shaxsni nazorat qiluvchi shaxsning roziligini olish uchun uni 
to‘lovlar yoki manfaatdor etish evaziga og‘dirib olish orqali odamlardan 

---

 186
foydalanish maqsadida ularni yollash, tashish, topshirish, yashirish yoki 
qabul qilish. Odamlardan foydalanish boshqa shaxslarning 
fohishaligidan foydalanishni yoki ularni shahvoniy foydalanishning 
boshqa shakllarini, majburiy mehnat yoki xizmatlarni, qullik yoki qullikka 
o‘xshash odatlarni, erksiz holat yoxud inson a’zolari yoki to‘qimalarini 
ajratib olishni anglatadi».
Xalqaro migratsiya tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, odam 
savdosi bilan shug‘ullanuvchi jinoiy guruhlar odamlarni nafaqat jinsiy 
yoki mehnat ekspluatatsiyasi, balki ularning ichki organlarini 
transplantatsiya qilish, narkotik moddalarni tarqatish, boshqa turdagi 
jinoyatlar sodir etish uchun ham yollab majburlamoqdalar. Shuningdek, 
BMT e’lon qilgan ma’lumotlarda yanada dahshatliroq raqamlar 
keltiriladi. Xususan, ayni paytda, 12 mln.dan ziyod kishi qullik 
iskanjasida ekanligi, insoniyatning uzoq o‘tmishida bunday ayanchli holat 
kuzatilmaganligi aytiladi. Biroq, ayrim ekspertlar bu raqamlarni 
dengizdan tomchi, deya ta’kidlamoqdalar. Ularning hisob-kitoblariga 
ko‘ra, sayyoramiz bo‘yicha 200 mln.dan ziyod kishi zamonaviy qulchilik 
qurboniga aylangan. Qiyoslash uchun: so‘nggi 400 yil davomida birgina 
Afrika qit’asidan okeanorti mamlakatlariga 12 mln.dan ziyod tirik tovar 
olib ketilgan. Ushbu jinoyat chegara bilmas jinoyatga aylanib, hozirgi 
kunda dunyoning 127 mamlakatiga tarqalgan. 137 ta davlatga esa, 
iqtisodiy beqarorlik, surunkali ishsizlik hukm surayotgan joylardan 
majburiy ishlatish uchun odamlar keltirilishi davom etmoqda. Ushbu 
qabih jinoyat insoniyatning kelajagi bo‘lgan bolalarni o‘z domiga 
tortayotgani esa eng xunuk va eng dahshatli ijtimoiy hodisaga aylandi. 
Yana Xalqaro migratsiya tashkiloti ma’lumotini keltiramiz. Unga ko‘ra, 
2010-yilning 1-yanvariga qadar 5,7 mln. bola o‘g‘irlangan bo‘lib, ulardan 
1,2 mln. nafari qurbon bo‘lgan, qolganlari esa og‘ir mehnatga jalb etilgan. 
Asosan norasidalarning sog‘lom tana qismlari pullansa, qo‘lida qurol 
ushlay oladigan 300 mingga yaqin bola mintaqalardagi mavjud 30 ta 
qaynoq nuqtalarda askar sifatida jalb qilishga majburlanmoqda.
Alohida ta’kidlanishi lozim bo‘lgan holat shuki, shahvoniy va boshqa 
g‘araz maqsadlarda yollangan ayollarning asosiy qismi «iste’molchi» 
davlatlar – Birlashgan Arab Amirliklari, Saudiya Arabistoni va Turkiya 
mamlakatlariga yuborilgan. Fuqarolarimiz chet davlatlarga «tranzit» 
mamlakatlar Qirg‘iziston, Qozog‘iston, Rossiya, Ukraina, Armaniston, 
Ozarbayjon Respublikalari orqali olib chiqilgan. Rasmiy statistik 
ma’lumotlarga ko‘ra, odam savdosi jinoyatidan jabrlanganlarning 85–90 

---

 187
foizi Rossiya Federatsiyasi va Qozog‘iston Respublikasida tekin ishchi 
kuchi sifatida foydalanilib, ekspluatatsiya qilingan. 
Jinsiy ekspluatatsiyada jabrlanuvchilardan ko‘chada, fohishaxona-
larda, striptiz klublarda, restoran va tungi barlarda, saunalarda, uqalash 
xonalarida, shaxsiy uylarda mijozlarning xohishiga ko‘ra barcha turdagi 
jinsiy xizmatlarni bajarishlari talab qilinadi va sutkalab ekspluatatsiya 
qilinadi. Bular faoliyati yashirin sexlar (jinoiy biznes) faoliyatiga 
aylantirilgan.
So‘nggi paytlarda MDH mamlakatlari ommaviy axborot vositalari 
ushbu dahshatli ijtimoiy hodisaning qurboni bo‘lmasliklari uchun 
quyidagi ma’lumotlarni keng jamoatchilikka yetkazishga harakat 
qilmoqda. Jumladan, O‘zbekiston OAV tomonidan jabrlanuvchilarni 
bo‘ysundirish maqsadida shaxsiy hujjatlarini olib qo‘yish; yo‘l xarajatlari 
uchun berilgan pul qarz ekanligi va uni ishlab qutulishi lozimligini uqti-
rish; boshqa insonlar bilan aloqa qilishini mutlaqo cheklash, yopiq 
xonadonlarda saqlash, doimiy nazoratda ushlash; mahalliy huquqni 
muhofaza qiluvchi organlarga murojaat qilmaganligi uchun javobgarlikka 
tortilishi va deportatsiya qilinishi; ularga yoki ularning yaqinlariga 
nisbatan jismoniy yoki boshqa turdagi zo‘ravonlikni qo‘llash bilan 
qo‘rqitish kabi holatlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar yetkazilmoqda. Bu 
fuqarolarimizda ogohlikni oshirish va shu kabi hodisalarning qurboniga 
aylanmaslikning oldini olish maqsadida qilinmoqda.