Microsoft Word Кобилов. Иктисод назарияси. Дарслик лот doc
Download 2.93 Mb. Pdf ko'rish
|
Qobilov Sh Iqtisodiyot nazariyasi darslik 2013
- Bu sahifa navigatsiya:
- Iqtisodiyotning asosiy muammosi
- Iqtisodiyotning asosiy muammosini hal qilish yo‘llari
- 2. Iqtisodiyot nazariyasi fanining metodologiyasi
|
Iqtisodiyot – turli-tuman iqtisodiy faoliyatlarni, ishlab chiqarishning
muayyan usulini hamda infratuzilmaviy muassasalarini yaxlit qilib birlashtiruvchi iqtisodiy tizim. Iqtisodiy faoliyat – insonlarning moddiy va ma’naviy ne’matlar ishlab chiqarish, iste’molchiga yetkazib berish hamda xizmatlar ko‘rsatishga qaratilgan, bir-biriga bog‘liqlikda amalga oshiriladigan faoliyatlari. Iqtisodiyotning asosiy muammosi – bu iqtisodiy resurslar cheklangan sharoitda jamiyatning cheksiz ehtiyojlarini qanday qilib to‘laroq qondirib borish mumkinligi to‘g‘risidagi masaladir. 10 Iqtisodiyotning asosiy muammosini hal qilish yo‘llari: ¾ iqtisodiy resurslar miqdorini ko‘paytirish; ¾ resurslar unumdorligini oshirish; ¾ resurslardan foydalanishning turli muqobil variantlaridan eng samaralisini tanlash; ¾ resurslarni samarali uyg‘unlashtirish; ¾ jamiyat ehtiyojlarini cheklash. 2. Iqtisodiyot nazariyasi fanining metodologiyasi Metodologiyaning falsafiy lug‘atlardagi birinchi talqiniga ko‘ra, u biron-bir fanda qo‘llaniladigan tadqiqot metod (usul)larining majmui, ikkinchi ma’nosi esa, ilmiy bilish va dunyoni o‘zgartirish metodi haqidagi ta’limotdir. Bunday fikr boshqa ko‘plab adabiyotlarda ham uchraydi, ammo metodologiyani metodlarning oddiy yig‘indisi, deb talqin etish uning tub mohiyatini anglash imkonini bermaydi. Shuningdek, fan metodologiyasini umumfalsafiy (universal), umumiy va xususiy ilmiy metodlarning yig‘indisi, deb hisoblash ham masalaga yuzaki yondashuvni anglatadi. Ayni vaqtda, fan metodologiyasi bilan fanning metodologik funksiyasi o‘rtasida farq borligini ham yodda tutish lozim. Ba’zi olimlar «metodologiya» tushunchasida voqelikni o‘rganishning xususiy yo‘llari va metodlarini birlashtirishga urinadilar. Yana boshqa guruh olim- lar metodologiya deganda, voqea va hodisalarni bilishning falsafiy jihatlarini anglaydilar. Uchinchi guruh mualliflar metodologiyani dialektika bilan aynan bir, deydilar. To‘rtinchi toifa tadqiqot- chilar metodologiyani falsafaga daxli bo‘lmagan alohida fan yo‘nalishi, beshinchi guruh mutaxassislar esa, metodologiya metod emas, balki u haqidagi ta’limot, nazariya, fan, deb ta’kidlaydilar. Metodologiyaning alohida fan deb tan olinishiga ba’zi olimlar qarshi chiqadilar 1 . Fikrimizcha, metodologiya fan emas, fanning nazariy asosi, ilmiy bilishning poydevoridir. «Falsafiy ensiklopedik lug‘at»da ta’kidlanishicha, metodologiya – nazariy va amaliy faoliyatni tashkil etish, qurish prinsiplari, usullari tizimi, shuningdek, bu tizim haqidagi ta’limotdir. Professor N.Shermuhammedova ham shu yondashuvga asoslanib, «metodologiya – bilish faoliyati yo‘llari haqidagi ta’limot», – deb yozadi. 1 Ԕɚɪɚɧɝ: Ʉɟɪɢɦɨɜ Ⱦ. Ⱥ. Ɏɢɥɨɫɨɮɫɤɢɟ ɨɫɧɨɜɚɧɢɹ ɩɨɥɢɬɢɤɨ-ɩɪɨɜɨɜɵɯ ɢɫɫɥɟɞɨɜɚɧɢɣ. – Ɇ., 1986. – ɋ. 29. 11 Metodologiya – bu fan predmetini o‘rganishga qanday ilmiy tamoyillar asosida yondashishni bildiradi. Iqtisodiyot nazariyasida kishilarning xo‘jalik faoliyati tizimiy yondashuv asosida o‘rganiladi. Bunda yaxlit iqtisodiyot turli bloklarga – qismlarga ajratilib, har biri alohida o‘rganiladi, ulardan har biriga xos bo‘lgan xususiyatlar aniqlanadi. Masalan, yaxlit bozor resurslar bozori, iste’mol tovarlari bozori va moliya bozorlariga ajratilib o‘rganiladi. Ajratilgan bloklar tahlil etilgach, ular faoliyatining shart-sharoiti va belgilari, ular qanday funksiyani bajarishi aniqlanadi. Iqtisodiyotning turli jihatlari tahlilidan so‘ng ular birgalikda qaraladi, turli bloklar majmuidan iborat iqtisodiyot yaxlitlikda nima ekanligi, u qanday rivojlanishi ko‘rsatiladi. Yana bozor misoliga qaytsak, uning har bir blokining funksiyalari o‘rganilgach, ular birgalikda yagona bozor sifatida qaraladi va bozorning umumiy funksiyalari ta’riflanadi. Iqtisodiyot nazariyasida qo‘llanadigan yana bir metodologik yondashuv bu iqtisodiyotni sof emas, boshqa, ya’ni g‘ayriiqtisodiy omillar ta’sirini hisobga olgan holda o‘rganishdir. Iqtisodiyot birlamchi bo‘lgani holda siyosiy, ijtimoiy, milliy demografik va hatto ruhiy-axloqiy omillar ta’siriga beriladi. Boshqa sohalardagi o‘zgarishlar iqtisodiyotda ham o‘z aksini topadi. Jamiyatda tartibsizlik, siyosiy beqarorlik yuzaga kelsa, bu iqtisodiyotning rivojiga putur yetkazadi, chunki kishilar vahimaga tushib ishdan soviy boshlaydilar. Milliy nizolar ham shunday salbiy oqibatga olib keladi. Kishilarda ruhiy ko‘tarinkilik bo‘lsa, ular iqtisodiy faol bo‘ladilar. Aksincha, ruhiy tushkunlik ularda befarqlikni hosil etib, faollikni so‘ndiradi. Download 2.93 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|