Microsoft Word kr falak ziyouz com doc

ЖАҲОН ИЧРА ЯНА БИР ОСМОН 
Жаҳонгир бошида қаттиқ оғриқ турганини ҳис қилди. Дафтарни ёпиб, хона бўйлаб юра 
бошлади. Бир оз ётди ҳам, бўлмади. Ташқарига чиқди. Дам олувчилар сайрга кетишган, 
шунинг учун атрофда шовқин йўқ эди. Пастдаги сойнинг шовиллашигина тоғлар сукунатни 
бузиб турарди. Жаҳонгир сой бўйига тушди. Соҳилда бир оз юрди-да, кейин катта харсангга 
ўтирди. Сув кўпириб, тошларни юмалатгудай бўлиб оқар, унинг муздек шабадаси танга хуш 
ёқарди. «Сал нарида бундан ҳам каттароқ сой бор, — деб ўйлади Жаҳонгир. — Иккиси 
қўшилиб кичик дарё бўлади. Кейин у катта дарёга, дарё эса денгизга қўшилади. Фан тарихи 

---

Фалак (қисса). Тоҳир Малик 
www.ziyouz.com кутубхонаси 
54
ҳам шунга ўхшаркан. Турли замон, турли юртларнинг олимлари ўзига хос бир жилға бўлиб, 
денгизга қуйилаверган. Денгизда биз бир томчимиз холос. Қанча кашфиётлар қилинди. Бу 
кашфиётларнинг қанчаси қайта ишланишга муҳтож. Али Қушчининг таъбири ўринли бўлган 
экан: Аллома улуғ бўлгани билан унинг фикри мутлақ эмас! Ал Хоразмий Птоломейнинг 
географиясини тубдан қайта ишлади. Сўнгра фаннинг янги тармоғи алгебрани яратиб нақадар 
буюк иш қилди. Тенгламаларни ҳал қилишда Евклид геометрик ечимлар билан чекланган, 
Диофант таклиф қилган ечимларни исбот қилиб беролмаган, Герон эса, айрим сонларнинг 
иловасинигина берган эди. Ал-Хоразмий мана шуларни таҳлил қилиб ечимда Архимеддан кўра 
аниқроқ қийматни чиқарди. Фибоначчи, Пачиола, Тарталян, Кардан, ҳатто Феррари
41
Хоразмийни устод деб тан олган эдилар. Кибернетиканинг асосий терминлари — «алгоритм» ва 
«алгорифм» Ал Хоразмий номи билан боғлиқ бўлиб қолди. Бунинг барчаси нусха кўчириш эмас, 
ҳайиқмай таҳлил қилиш ва қайта кўриб чиқишнинг натижаси бўлди. Биз салафларимизнинг шу 
хислатларини чуқурроқ эгаллашимиз керак экан. Ҳолбуки, ҳозир номдор академикнинг ишини 
қайта ишлаш тугул, таҳлил қилиш, жилла бўлмаса шарҳлаш катта муаммо бўлиб қоляпти. Мана 
Жамшид... Яна кераксиз хаёлга берилдим. Бошқа нарсани ўйлашим керак. Нимани? Масалан, 
расадхонани... Қандай гўзал бино. Дарвоқе, бу ҳақда Султонга мактуб ёзишим керак эди...» 
Жаҳонгир шуни эслаб, ўрнидан турди-да, юқорига кўтарилди. Бошининг лўқиллаши ҳали 
тўхтамаган бўлса ҳам, хонасига киргач, бир варақ қоғоз олиб, тез-тез ёза бошлади: 
«Дўстим Султон! Тажриба даврида бир фикр уйғонди. Жасади тажрибага асос бўлган 
аллома Улуғбек расадхонасини кўрган экан. Таассуротлари асосида мен ҳам унинг гувоҳи 
бўлдим. Расадхонани тасвирлашга кўп вақт керак. Мен ҳозир бунга қодир эмасман. Сен фақат 
бир нарсани ўйлаб, текшириб, ҳужжатларни солиштириб кўр: расадхона қачон бузилган? Ким 
буздирган? Абдуллатифми? У ҳолда нега Бобур Мирзо «Бобурнома»да дарз кетган тош тахтга 
қадар батафсил тасвирлаган? Алишер Навоий-чи? Эсингдами:
Темирхон наслидин султон Улуғбек, 
Ки олам кўрмади султон анингдек... 
... Расадким боғламиш зеби жаҳондир, 
Жаҳон ичра яна бир осмондир...
Булардан ташқари, билишимча, Абдуллатифнинг ўлимидан сўнг расадхонада астрономик 
текширишлар олиб борилган. Балки бошингни бемаврид айлантираётгандирман? Мен шунчаки 
ўйлаб кўр, демоқчиман. 
Салом билан, Жаҳонгир. 16 июн 19... йил».
Жаҳонгир хатни почта қутисига ташлади-да, яна бир оз сой бўйида юрди. Хаёл билан бўлиб, 
катта ҳовузга яқинлашганини сезмай қолди. Бу ҳовузда чўмилувчилар кўп бўлгучийди. Бугун 
негадир икки йигитдан бўлак ҳеч ким йўқ. Улардан бири офтобда тобланиб ётибди. Бири 
юқорига чиқиб калла ташлашга ҳозирланарди. Мана у ташлади. Лекин Жаҳонгир ўйлагандай 
калласи билан эмас, қорни билан тушди. Сув чайқалиб атрофга сачради. Жаҳонгир бирдан 
тўхтаб қолди. Кейин сузаётган йигитга қараб турди-да, тез бурилиб орқасига қайтди. Оромгоҳ 
бошлиғининг хонасига кириб, институтга телефон қилди. Мансур тажрибахонада экан. У икки 
соатлардан сўнг оромгоҳга етиб келди. 
Жаҳонгир уни сой бўйига бошлади. Ҳол-аҳвол сўрагач, муддаога кўчди: 
— Мен ўзимни ёмон ҳис қилганимда элалломада ўзгариш сезилмадими? 
Мансур ўшанда элалломанинг куйиб қолганини устозидан яширган эди. Шунинг учун 
Жаҳонгирнинг саволи уни гангитиб қўйди. Жаҳонгир буни сезди. 
— Тўғрисини айтавер, яширма. 
41
Italiyaning mashhur olimlari. 

---

Фалак (қисса). Тоҳир Малик