Microsoft Word Материал резина lotin

С
6
Н
6
 + СН
2
 = СН
2
90-95
о
С
AlCl
3
C
6
H
5
CH
2
-CH
3
 yoki  - feniletil spirtini degidratlab olish mumkin. 
C
6
H
5
CH(OH)CH
3
C
6
H
5
CH = CH
2
Jarayon suyuq va gaz fazasida olib boriladi. Suyuq fazada foror kislotasi, 
qattiq fazada esa Al
2
O
3
ishtirokida olib boriladi. Mahsulot chiqishi 90%.
Dien uglevodorodlar – butadien, xloropren va izopren vakillari bo‘lib, 
sintetik kauchuk olishda xizmat qiladi. Hozirgi kunda halq xo‘jalik va sanoatda 
rezina buyumlarning 100 mingdan ortiq turlari mavjud bo‘lib, yildan yilga oshib 
bormoqda. Bu esa yangi xossalari yaxshilangan sifatli monomerlar olishning 
homashyo bazalarini yaratishga asos bo‘ladi.

---

20 
Barcha kauchuklar ikki guruhga bo‘linadi: 1-umum maqsadli; 2-maxsus 
maqsadli. Sanoatda ishlab chiqariladigan asosiy kauchuklarning xususiyatlari 
1.2.1- jadvalda keltirilgan. 
1.2.1-Jadval
Kauchuklar 
Tuzilishi 
Umumiy 
xarakteristikasi 
Qo‘llanish sohasi 
Umumiy maqsadli kauchuklar 
Izopren 
kauchuki-SKI 
Poliizopren 
(CH
2
C(CH
3
)=CHC
H
2
)
n 
YUqori 
mustahkamli, 
emirilishga 
qarshilik, elastiklik, 
charchaqlikka 
bardoshlik, 
edirilishga 
mustahkamligi
SHina, 
RTB, 
poyafzal, 
rezina 
kabellari, maishiy 
va tibbiy maqsadli 
buyumlar, ebonit. 
Budatien 
kauchuki-SKD, 
SKDL 
Polibuta-dien 
(CH
2
CH=CHCH
2
)
n
YUqori edirilishga 
chidamlilik, 
elatiklik, sovuqqa 
chidamlilik, 
charchashlik 
ko‘rsatgichi 
SHina, transporter 
lenta, RTB, rezina 
kabellari, poyafzal 
Butadien-stirol 
kauchuki, SKS, 
SKMS 
Butadien va 
stirol 
sopolimeri 
(CH
2
CH=CHCH
2
-
CH
2
-CHC
6
H
5
)
n
YAxshi 
mustahkamlik, 
edirilishga 
mustahkamlik, 
qarishga qarshiligi 
SHina, 
RTB, 
poyafzal, 
turli 
maqsadli 
mahsulotlar 
Maxsus maqsadli kauchuklar 
Xloropren 
Polixloro-
pren 
(CH
2
H(Cl)=CHCH
2
)
n
YOg‘, 
benzin, 
atmosfera, ozonga 
yuqori qarshiligi 
YOg‘, 
benzinga 
mustahkam, RTB, 
sim va kabellarni
himoyalovchi 
qobig‘i, kimyoviy 
apparatlarga 
prokladkalar
Poliizobutilen 
Izobutilen 
gomopolimeri 
(CH
2 
=C(CH
3
)
n
Agressiv 
muhitlarga yuqori 
chidamlilik 
Elektrizolyasion, 
antikorizatsion 
qoplamalar, rezina 
bilan mato, elim, 
germetika 
Butilkauchuk 
Izopren 
va 
izobutilen 
sopolimeri
(CH
2
=C(CH
3
)
n 
(CH
2
C(CH
3
)=CHC
H
2
)
m
Gazni 
yuqori 
o‘tkazuvchanligi, 
issiqlik, 
ozon, 
atmofera, 
bug‘ga 
chidamlilik 
Avtokamera, 
issiqbardosh RTB, 
elektroizolyasion
va antikorizatsion 
buyumlar 

---

21 
Etilen-propilen 
kauchuk (SKEP) 
Etilen 
propilen 
sopolimerы 
(CH
2
=CH
2
)
n
(CH
2
=
CHCH
3
)
n
Gazni 
yuqori 
o‘tkazuvchanlik, 
issiqlik, 
ozon, 
atmosfera, bug‘ga 
chidamlilik, 
oksidlanishga,kislo
ta va ishqorga 
Avtokamera, 
issiqbardosh RTB, 
elektroizolyasion
va antikorizatsion 
buyumlar 
Butadien – 1,3 
CH
2
=CH-CH=CH
2
rangsiz, yoqimsiz xidli gaz. 
Butadien dien uglevodorodlardan biri bo‘lib, oson polimerlanadi hamda 
stirol, nitril, akril efirlari, metaakril kislota, izobutilen, izopren kabi monomerlar 
bilan sopolimerlanadi. Butadien zamonaviy sintetik kauchuklarning asosiy 
monomeridir. Butadien orqali asosan umum maqsadli hamda maxsus kauchuklarni 
ishlab chiqarish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga sintetik katronlar, adipidinitril 
va sebatsin kislota kabi moddalarni olish imkoniyatini beradi.
1910 yilda birinchi marotaba 1,3-butadien etil spirtini katalitik parchalab 
Lebedev S.V. taklif etgan. Keyinchalik 1913 yilda 1,3-butadien etil spirti va sirka 
aldegiddan nemis olimi Reppe o‘z usulini taklif qiladi. Germaniyada 1,3-
butadienni ishlab chiqarishni quyidagi sxema bo‘yicha sanoat usuli 1938 yilda 
o‘zlashtirildi.
Atsetilen 
 atsetaldegid  1,3-butilenglikol  1,3-butadien. 
Hozirgi paytda 1,3-butadien tabiiy gazdan va neftning yo‘ldosh gazlaridan 
pirolitik qayta ishlab olinmoqda. 
Piroliz uchun engil parafin uglevodorodlari (etan, propan, butan va ularning 
aralashmalari), quyi oktan sonli benzin fraksiyalari, kerosin-gazoyl va og‘irroq 
o‘rta distillyatlar qo‘llaniladi. Xomashyo tarkibi butadienni hosil bo‘lish unumini 
belgilab beradi. Xomashyo naften uglevodorodlariga boy bo‘lsa va parafin 
uglevodorodlar miqdori kam bo‘lsa C
4
uglevodorodlar shu jumladan butadien 
chiqish unumi yuqori bo‘ladi. Piroliz suv bug‘ini ishtirokida olib boriladi. C
4
fraksiyaning chiqish unumi va tarkibi pirolizni olib borish sharoitiga ham bog‘liq. 
Piroliz rejimini og‘irlashtirish bilan birga va xomashyoda yuqori uglevodorodlar 

---

22 
miqdori ortishi bilan C
4
fraksiyasida butadienni miqdori ortib 45% gacha etadi. C
4
fraksiya ekstraksiyalab rektifikatsiyalash usuli bilan turli erituvchilar ishtirokida 
ajratib olinadi. 
Butadien butan-butilenlarni oksidlab digidrogenlash usuli bilan ham olib 
boriladi. Digidrogenlash suv bug‘i ishtirokida olib boriladi. Bu katalizatorlarni 
ishlash vaqtini uzaytiradi, ayrim jarayonlarda katalizatorlar o‘z-o‘zidan 
regeneratsiyalanib turadi. Jarayon 570-600
о
С da suv bug‘i va monomerning 
molyar nisbati 30:1,0 kislorod va etilenlarni molyar nisbati 0,6:1 va 0,6 MPa 
bosimda olib boriladi. Reaktordan so‘ng gazlar aralashmasi sovutiladi va 
fraksiyalarga ajratiladi. Toza butadienni ajratib olish o‘ziga xos xususiyatlarga ega, 
sababi reaksion aralashmada kislorod saqlovchi erituvchilarni miqdorini 
ko‘pligidir. 
Butadien ekstraksiyalab rektifikatsiyalash usuli bilan ajratib olinadi. Tozalab 
olingan mahsulotda butadien miqdori 99,9% bo‘ladi. Qo‘shimchalar sifatida 0,05% 
pentadien va 0,035% dan kam karbonil birikmalar bo‘ladi. 
Butadien-1,3 molekulyar massasi 54,1, suyuqlanish harorati - -1108,9
o
С, 
qaynash harorati – (-4,4
o
C), zichligi 650 (-6
o
С) kg/m
3
, sindirish ko‘rsatkichi 1,422 
(-6
o
С).