Microsoft Word Меҳнат лотинда о м doc
Download 1.34 Mb. Pdf ko'rish
|
pdf mehnat.docx
|
Mehnat kodeksi 100-moddasining 2-qism 1-bandiga asosan:
texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni (shtati) qisqartirilganligi, ish hajmining kamayganligi yoki korxonaning tugatilganligi. Xodimlar soni (shtati) qisqartirilganda, birinchi navbatda, shtatlar jadvaliga o‘zgartirishlar kiritilishi va lavozimlar qisqartirilishi to‘g‘risida buyruq chiqarilishi zarur. Amaldagi qonunga asosan texnologiyadagi, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishdagi o‘zgarishlar, xodimlar soni yoki ish xususiyatining o‘zgarishiga olib keladigan ishlar hajmining qisqarganligi Mehnat kodeksi 100-moddasi 2-qismining 1-bandi asosida xodimlar bilan tuzilgan mehnat shartnomasini bekor qilinishiga sabab bo‘ladi. Mehnat shartnomasi bekor qilinishidan 2 oy oldin ish beruvchi Mehnat kodeksining 102-moddasiga asosan xodimni mehnat shartnomasi bekor qilinayotganligi to‘g‘risida yozma ravishda (imzo chektirib) ogohlantirishi zarur. Ish beruvchining ogohlantirish xatida belgilangan ish haqi saqlangan holda, xodimga haftada bir kun ish qidirishi uchun berilishi to‘g‘risida yozilishi kerak. Haftaning qaysi kunini berish ish beruvchi tomonidan belgilanadi. Mehnat kodeksining 102-moddasiga asosan ish beruvchi va xodimning o‘zaro kelishuviga binoan, ikki oylik ogohlantirish muddati pullik kompensatsiya bilan almashtirilishi ham mumkin. Shuning uchun ish beruvchi o‘z xatida xodimga ogohlantirish muddati kunlari uchun pullik kompensatsiya berishi mumkinligini ko‘rsatib o‘tishi lozim. Shtatlar qisqartirilayotganda qonunning asosiy talablaridan yana biri agar bo‘sh lavozimlar mavjud bo‘lsa, xodimni ish bilan ta’minlashdir. Shu sababli muassasada bo‘sh lavozim bo‘la turib, xodimni ko‘rsatilgan asosda vazifasidan ozod qilish noqonuniy hisoblanadi va xodimning arizasiga muvofiq, mehnat nizolarini ko‘ruvchi organlar tomonidan u o‘z vazifasiga tiklanadi va xodimning roziligi bilan bo‘sh bo‘lgan lavozimga ishga o‘tkaziladi. Ikki oylik ogohlantirish muddati davomida xodimga muassasadagi ichki mehnat tartibi qoidalari tatbiq qilinadi. Shu sababli xodim o‘z mehnat vazifasini qo‘pol ravishda buzsa, unga Mehnat kodeksining 86 181-moddasida ko‘rsatilgan intizomiy jazo choralari ham qo‘llanishi mumkin. Ish beruvchi xodimni ogohlantirish bilan bir vaqtda, kamida ikki oy oldin xodimning kasbi, mutaxassisligi, malakasi va mehnat haqi miqdorini ko‘rsatgan holda, mahalliy mehnat organiga bo‘lajak ishdan ozod qilish to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yozma ravishda xabar qilishi zarur. Mehnat kodeksining 103-moddasiga asosan bir lavozimda bir nechta xodim ishlayotgan bo‘lsa, xodimlar soni qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasini bekor qilishda ishda qoldirish uchun imtiyozli huquq birinchi navbatda malakasi va mehnat unumdorligi yuqori bo‘lgan xodimga beriladi. Agar xodimlarning malakasi va mehnat unumdorligi bir xil bo‘lsa, Mehnat kodeksining 103-moddasida ko‘rsatilgan hollarda xodimlarga ishda qolish afzalliklari beriladi. Muassasaning jamoa shartnomasida xodimlarni ishda qoldirishda afzallik beriladigan qonunda ko‘rsatil- ganidan boshqa holatlar ham nazarda tutilishi mumkin. Ogohlantirish muddati tugaganidan so‘ng xodimni ishda qoldirish- dan hech qanday manfaat yo‘q va uni boshqa ish bilan ta’minlashning imkoniyati bo‘lmasa, unda xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi ish beruvchining tashabbusi bilan Mehnat kodeksining 100-moddasi 2-qismi 1-bandiga ko‘ra bekor qilinadi. Mehnat shartnomasini bekor qilishdan oldin, albatta, Mehnat kodeksi 101-moddasining talablari bajarilmog‘i lozim, ya’ni unda jamoa kelishuvi yoki jamoa shartnomasida kasaba uyushma qo‘mitasi yoki xodimlarning boshqa vakillik organining oldindan roziligi olinishi nazarda tutilgan bo‘lsa, ish beruvchi bunday rozilikni olmasdan turib, mehnat shartnomasini o‘zining tashabbusi bilan bekor qilishiga yo‘l qo‘yilmaydi. Mehnat kodeksining 102-moddasida belgilangan, ya’ni xodimlar soni (shtati) qisqartirilishi munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor qilinishida xodim ikki oy oldin yozma ravishda ogohlantirilishi yoki bu muddat tugamasdan oldin vazifasidan ozod qilinishi masalasida, albatta, O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi Plenumining 1998-yil 17- apreldagi «Sudlar tomonidan mehnat shartnomasini (kontraktni) bekor qilishni tartibga soluvchi qonunlarning qo‘llanishi haqida»gi 12-sonli qarorining 14-bandiga murojaat qilishga to‘g‘ri keladi. Oliy sud Plenumining bu qaroriga binoan, agar xodim Mehnat kodeksining 100-moddasi 2-qismi 1-bandi asosida xodimlar soni (shtati) 87 qisqarishi munosabati bilan vazifasidan ozod qilinadigan bo‘lsa, Mehnat kodeksining 102-moddasiga muvofiq 2 oy oldin ogohlantirilishi shart. Agar bu ogohlantirish muddati tugamasdan oldin xodim vazifasidan ozod qilingan bo‘lsa, sud xodimning arizasini ko‘rib chiqish va hal qiluv qarorini chiqarish vaqtida ogohlantirish muddati o‘tgan hamda xodimni boshqa sabablarga binoan ishga tiklashga asos bo‘lmasa, mehnat shartnomasini bekor qilish sanasini ogohlantirish muddatining tugashiga mos keladigan kunga ko‘chirish, xodimga bu vaqt uchun haq to‘lash masalasini hal qiladi. Mehnat kodeksining 100-moddasi 2-qismining 1-bandi asosida xodimlar soni (shtati) qisqarishi munosabati bilan homilador va uch yoshga to‘lmagan bolasi bor ayollar, xodimning vaqtincha mehnatga qobiliyatsizligi hamda qonunda nazarda tutilgan ta’tillarda bo‘lgan davrda, bo‘sh o‘rin bo‘laturib unga ish taklif qilinmasa yoki o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganlar bilan mahalliy mehnat organlarining roziligisiz, Mehnat kodeksining 101- moddasiga asosan jamoa kelishuvi yoki jamoa shartnomasida nazarda tutilgan kasaba uyushma qo‘mitasining oldindan roziligi olinmasdan mehnat shartnomasi bekor qilinsa, xodim ishga tiklanishi mumkin. Xodimni ishga tiklashda Mehnat kodeksining 270-moddasida belgilangan mehnat nizosini hal qilishni so‘rab murojaat etish muddatlariga to‘liq rioya qilinishi kerak. Xodim Mehnat kodeksining 270-moddasiga binoan sudga yoki mehnat nizolari komissiyasiga ishga tiklash nizolari bo‘yicha o‘zi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganligi haqidagi buyruqning nusxasi berilgan (mehnat daftarchasini olgan) kundan boshlab bir oy muddat ichida murojaat qilishi zarur. Qonunda belgilangan muddat uzrli sabablarga ko‘ra o‘tkazib yuborilgan taqdirda, bu muddat taqdim qilingan hujjatlar asosida sud yoki mehnat nizolari komissiyasi tomonidan qayta tiklanishi mumkin. Agar sud hal qiluv qarori chiqarish vaqtida ogohlantirish muddati hali tugamagan bo‘lsa, ish beruvchi bilan xodim bu muddatni pul kompensatsiyasi bilan almashtirishga o‘zaro kelishishlari mumkin bo‘ladi. Bunday kelishuv bo‘lmagan taqdirda, xodim avvalgi ishiga tiklanadi va ogohlantirish muddati tugagandan keyin tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilinadi. Mehnat kodeksining 9-moddasiga asosan xodim bilan tuzilgan mehnat shartnomasi bekor qilinishida uning qonuniyligini kasaba uyushma qo‘mitasi nazorat qilib borishi zarur. 88 Xodimlar soni (shtati) qisqarishi munosabati bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganda, qonunchiligimizda qo‘shimcha kafolatlar nazarda tutilgan, ya’ni yuqorida sanab o‘tilgan asoslarga ko‘ra (MK 100- moddasi 2-qismining 1, 2, 6-bandlari) mehnat shartnomasi bekor qilinishi chog‘ida xodimlarga moddiy qo‘llab-quvvatlashga doir bir qancha kafolatlar beriladi: – kamida bir oylik o‘rtacha maosh miqdorida ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘lanadi; – ish izlash davrida bir oylik ishdan bo‘shatish nafaqasini hisobga olgan holda, kamida ikki oy muddatga o‘rtacha oylik ish haqi saqlanadi; – agar xodim o‘zi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganidan keyin o‘n kun kechikmasdan mahalliy mehnat organida ish izlovchi maqomida ro‘yxatdan o‘tsa, keyinchalik ishga joylashtirilganligi mahalliy mehnat organining tegishli ma’lumotnomasi bilan tasdiqlansa, ish izlash davridagi o‘rtacha ish haqi uchinchi oy uchun ham saqlanadi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi 102- moddasining 6-qismiga binoan xodimga ogohlantirish muddati davomida, boshqa ish qidirish uchun haftada kamida bir kun shu vaqt uchun ish haqi saqlangan holda ishga chiqmaslik huquqi beriladi. Mehnat kodeksining 67 va 109-moddalariga muvofiq, xodimga o‘rtacha ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘lanadi. Xodim ishdan bo‘shagandan so‘ng, ikkinchi oy davomida ham ishga joylasha olmasa, uning arizasiga binoan (xodim mehnat daftarchasini va pasportini ko‘rsatishi kerak) ikkinchi oy uchun ham nafaqa to‘lanadi. Xodim ishdan bo‘shatilganidan so‘ng o‘n kun muddat ichida mahalliy mehnat organidan ro‘yxatdan o‘tib qo‘yishi kerak. Agar xodim uchinchi oyda ham ishga joylasha olmasa, mahalliy mehnat organidan ma’lumotnoma olib kelgandan keyingina, unga uchinchi oy uchun nafaqa to‘lanadi. Ikki oylik ogohlantirish muddati pullik kompensatsiya bilan almashtirilib, Mehnat kodeksi 100-moddasining 2-qismi, 1-bandiga ko‘ra xodim vazifasidan ozod qilinganda ham, qonunda belgilangan ishdan bo‘shatish nafaqasi, shuningdek ishdan bo‘shatilgandan keyingi ikkinchi va uchinchi oylar uchun moddiy madad olish huquqi unda saqlab qolinadi. Agar ish beruvchi xodimni ikki oy oldin ogohlantirmasa yoki ogohlantirish muddati tugamasdan oldin mehnat shartnomasini bekor 89 qilsa, xodim ish joyiga qayta tiklanmaydi, ammo ogohlantirish muddatining barcha kunlari uchun xodimga haq to‘lanadi va ogohlantirish muddati tugagan kundan mehnat shartnomasi bekor qilinadi. Bu haqida mehnat daftarchasiga yoziladi. Xodimning malakasi yetarli bo‘lmaganligi sababli bajarayotgan ishiga noloyiq, deb topilishi munosabati bilan, ya’ni Mehnat kodeksi 100- moddasining 2-qismi 2-bandiga asosan, ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasini bekor qilishga, boshqacha aytganda, shahodatlash natijalariga ko‘ra mehnat shartnomasini bekor qilishga, odatda, mazkur shahodatlashni o‘tkazish to‘g‘risidagi nizomda belgilangan tartibda yo‘l qo‘yiladi. Amaliyotda mehnat shartnomasini shahodatlash o‘tkazilgan kundan keyingi bir oy muddat ichida bekor qilish mumkin bo‘ladi. Mehnat shartnomasini bekor qilishdan oldin ish beruvchi bir qator chora- tadbirlarni amalga oshirishi, jumladan, avvalo xodimga boshqa biron-bir ish taklif qilishi lozim. Agar jamoa shartnomasida belgilangan bo‘lsa, mehnat shartnomasini bekor qilishga kasaba uyushma qo‘mitasining ham roziligi olinishi shart. Bundan tashqari, ish beruvchi mehnat shartnomasini bekor qilish niyati xususida xodimni kamida ikki hafta oldin yozma ravishda ogohlantirishi va uni boshqa ish bilan ta’minlash chora-tadbirlarini amalga oshirishi kerak. Mehnat kodeksining 102-moddasiga asosan, ogohlantirish muddatini pullik kompensatsiya bilan almashtirilishiga xodim va ish beruvchining o‘zaro kelishuviga binoan yo‘l qo‘yiladi. Shuningdek, mazkur holatda ish beruvchining tashabbusi bilan mehnat shartnomasi bekor qilinganligi sababli xodimga o‘rtacha oylik ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda ishdan bo‘shatish nafaqasi to‘lanadi (MK 109-m.). Mehnat kodeksining 107-moddasida belgilanganidek, mehnat shartnomasini bekor qilish ishga qabul qilish huquqiga ega bo‘lgan shaxslar tomonidan amalga oshiriladi va buyruq bilan rasmiylashtiriladi. Shahodatlash natijalariga ko‘ra mehnat shartnomasini bekor qilish yuzasidan kelib chiqadigan mehnat nizolari tumanlararo fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlarda ko‘rib chiqiladi. Bunday hollarda ishda qoldirish uchun malakasi va mehnat unumdorligi yuqoriroq bo‘lgan quyidagi shaxslarga afzalliklar beriladi: – qaramog‘ida ikki yoki undan ortiq kishi bo‘lgan xodimlarga; – oilasida undan boshqa mustaqil ish haqi oluvchi bo‘lmagan shaxslarga; 90 – mazkur korxonada ko‘p yillik ish stajiga ega bo‘lgan xodimlarga; – ishlab chiqarishdan ajralmagan holda oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida o‘z malakasini oshirayotgan xodimlarga va ishlab chiqarishdan ajralmagan holda o‘quv yurtini tamomlagan shaxslarga o‘z mutaxas- sisligi bo‘yicha ishlayotganida 2 yil mobaynida; – mazkur korxonada mehnatda mayib bo‘lib qolgan yoki kasb kasalligini orttirgan shaxslarga; – urush qatnashchilari, nogironlari va ularga tenglashtirilgan shaxslarga; – atom obyektlaridagi falokatlar natijasida kasallikka chalingan shaxslarga (MKning 103-m). Download 1.34 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|