112
G R A M M A T I K A
O‘ZBEK TILIDA HARAKATNI BAJARUVCHINING
HARAKAT-HOLAT JARAYONIDA QAY DARAJADA
ISHTIROK ETISHINI KO‘RSATUVCHI SHAKLLAR
(Fe’l nisbatlari)
Fe’l nisbatlari harakat bilan bajaruvchi o‘rtasidagi munosabatni
ifodalaydi.
5
turi bor:
1. Bajaruvchisi aniq bo‘lgan harakat (
Aniq nisbat).
Maxsus qo‘shimchasi yo‘q.
Men dam odim. Yomg‘ir to‘xtadi. Biz ishlayapmiz.
2. Bajaruvchiga qaytgan, uning o‘zida qolgan harakat (
O‘zlik
nisbati).
Maxsus qo‘shimchalari bor:
-l(-il), -n (-in):
Yuvindim, tarandi, kiyindi, qoqildi, sudraldi, berildi, ko‘rindi, yozildi.
Bajaruvchisi noaniq bo‘lgan harakat (Majhul nisbat).
Maxsus qo‘shimchalari bor: -
l(-il), -n (-in):
Eshik ochildi, xona tozalandi, mehmonlar taklif qilindi.
Grammatika bo‘yicha mashqlar
1- mashq. Yuqoridagi matnlardan majhul va o‘zlik nisbati shaklidagi
fe`l ishtirok etgan gaplarni topib, aniq nisbatga aylantirib yozing.
Namuna: Maysalarga oftob nuri tushirib-tushirib turildi. – Maysalarga
oftob nuri tushib turdi (tushardi, tushdi).
2-mashq. Nuqtalar o‘rniga fe’llarni aniq, o‘zlik yoki majhul nisbatlarda
qo‘ying.
1. Sumalak Navro‘zda (pishirmoq). 2. Bola yig‘lay-yig‘lay (uxlab
qolmoq). 3.
JIDUda iqtisod, huquq, siyosatshunoslik sohalariga oid fanlar
(o‘qitmoq). 4. O‘zbek xalqi milliy an’analarni (qardlamoq). 5. Men yozda
imtihonlarga qattiq (tayyorlamoq) va o‘qishga kirdim. 6. Bu lug‘atni sen
qayerdan (topmoq). 7. Yo‘qolgan kitobing (topmoq)mi? 8. Oyi,
bugun
kechqurunga qanday ovqat (tayyorlamoq)? 9. O‘zbekistonda yoshlar
ma’naviyatini yuksaltirishga alohida (e’tibor qaratmoq). 10. O‘zbekistonda
avtomobil (ishlab chiqarmoq).
Do'stlaringiz bilan baham: 
