Microsoft Word usmon mushafi ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

8

mavjud bo‘lgan katta qabilalarning lahjalaridir. 

Abu Ubayda: «Buning ma’nosi Qur’onning har bir so‘zi yetti xil o‘qiladi, degani 

emas, balki, yetti lahja Qur’onga bo‘lib qo‘yilgan, ya’ni uning (Qur’onning) ba’zi joylari 

Quraysh lahjasida, ba’zi joylari huzayl lahjasida, boshqa bir joylari havozin lahjasida va 

yana bir xil joylari yaman lahjasida, degan ma’noni beradi», deydilar. 

«Jabroil (a.s) Qur’onni payg‘ambar (s.a.v.)ga har yili bir martadan ko‘rsatar edilar. 

Vafot yillari esa, mansux bo‘lgan joylari ketgan va qolgan joylari to‘liq holda 2 marta 

ko‘rsatib, o‘qitdilar. Har safar boshqa boshqa lahjada ko‘rsatar edilar, toinki yetti lahja 

(qiroat)ga yetdi. Bu narsa ummatga xuddi shariat osonlikka buyurgani kabi, ularga 

Qur’on tilovati oson va yengil bo‘lishi uchun qilingan marhamatdur», — deb, davom 

etadilar Abu Ubayda. 

Qozi Abu Bakr Boqiloniy: «Qur’oni Karim arablarning hamma lahjalarida nozil 

bo‘lgandur», — deydilar. «Qur’onni oson va yengillik bo‘lishi uchun, shu lahjalarning 

hammasida o‘qilishiga ruxsat berilgan. Rasululloh (s.a.v.) har bir insonga uning tiliga va 

shevasiga muvofiq qiroatdan ta’lim berar, sahobalarga shu yetti qiroatning qaysinisini 

hohlasalar, shunda o‘qishlariga ruxsat berar edilar. Agar ixtilof qilsalar va o‘zlaridan 

boshqalarning qiroati xususida Rasulullohdan so‘rasalar, hammasi to‘g‘ri va Alloh 

tomonidan ruxsat berilgan, Qur’on xususida ixtilof va janjal qilmanglar»,— deb javob 

berardilar». 

Rasululloh(s.a.v.) vafot qilgan vaqtlarida ham shu yetti xil lahjada qiroat qilinar edi. 

Abu Bakr (r.a.) jam’ qilgan Qur’on to‘plami ham shu yetti qiroatni o‘z ichiga olgan edi. 

«Irshodul-qurro val-kotibin» («Qiroat qiluvchi va yozuvchilarga ko‘rsatma»)nomli 

kitobda, Zayd bin Sobit Qur’oni Karimning hamma juz’larini zikr qilingan barcha 

holatlarga rioya etgan holda va «Bu Qur’on yetti qiroatda nozil bo‘lgan, qaysinisi oson 

bo‘lsa, o‘sha qiroatda o‘qinglar», deb aytilgan hadisga muvofiq yetti qiroatga mos qilib 

yozdi, deyiladi. 

Shayx Abdulaziz al-Buxoriy «Al-muntaxab al-hisomiy» kitobining sharhida 

aytadilarki, Qur’on avvalda arab lahjalarining eng fasohatlisi bo‘lgan Quraysh lahjasida 

nozil bo‘ldi, so‘ngra boshqa arablar qiynalganliklari uchun, Rasululloh (s.a.v.)ning duolari 

bilan yengillik nozil bo‘lib, boshqa lahjalarda ham tilovat qilishlariga izn berildi. Shunday 

qilib, asl qiroatga rioya qilishlikning vojibligi soqit bo‘ldi. Kengchilik shu darajada ediki, 

har bir jamoaga o‘z lahjalarida ham, o‘zgalar lahjasida ham o‘qishlikka ijozat berilgandi. 

Bunga payg‘ambar (a.s.) ushbu so‘zlari bilan ishora qildilar: «Bu Qur’on yetti qiroatda 

nozil bo‘lgandur, hammasi shofiyu kofiydur», 

Har bir arab uchun o‘z lahjasi qolib, boshqa lahjada, masalan, Quraysh arabining 

Tamim lahjasida qiroat qilishligi joiz bo‘ldi. Payg‘ambar vafotlaridan keyin ko‘p joylar 

fath qilinib, Islom zamini kengaydi. Sahobalar va musulmonlar bir qancha 

mamlakatlarga tarqab ketdilar. Islom mintaqalarining har bir diyoridagi aholi Qur’on 

qiroatini o‘sha yerda mavjud bo‘lgan sahobalar ichidagi mashhur qoriydan olardilar. O’z 

navbatida bu qoriy sahoba biron bir lahjaga mansub edi. Masalan, Shom ahli Ubay bin 

Ka’b qiroatida, Kufa ahli Abdulloh bin Mas’ud qiroatida, yana boshqalar Abu Muso al-

Ash’ariy qiroatida va hokazo qiroatlarda tilovat qilar edilar. Yuqorida zikr qilinganidek, 

sahobalarning qiroatlari bir biridan farq qilgani uchun ular yashab turgan joylar 

aholisining qiroati ham bir biridan farq qiladigan bo‘ldi. Mana shu farq turli mintaqa 

musulmonlari o‘rtasida Qur’on qiroati to‘g‘risida tortishuvlar kelib chiqishiga sabab bo‘la 

boshladi. Har bir tomon o‘zining qiroati to‘g‘ri va afzal deb, da’vo qilardi. Xuddi shunday 

voqea, Huzayfa bin al-Yamonning Ozarbayjonga g‘azotlari paytida sodir bo‘ldi. 

 

 

---

Toshkentdagi Usmon Mushafining tarixi. Shayx Ismoil Maxdum