Microsoft Word usmon mushafi ziyouz com doc

www.ziyouz.com kutubxonasi 

15

mushaflarning xar biriga bittadan olim qo‘shib, turli o‘lkalarga yuborgan edilar. Masalan, 

Zayd bin Sobitga Madina ahliga, Abdulloh bin Soibga esa Makka ahliga qiroatni 

o‘rgatishni amr etgandilar. Mana shu yo‘l bilan bir xil qiroat hamma tomonga yoyildi va 

Usmon Mushaflaridan nusxalar olindi. Usmon Mushaflari bosh kitob va murojaat 

qilinadigan asl manba’ sifatida mo‘‘tabar va muqaddas sanalar, shuning uchun ham ular 

qo‘riqlanadigan joylarda, nihoyatda ehtiyotkorlik bilan saqlanar edi. Bora-bora ular 

qimmatbaho yodgorlik sifatida xalifa va podshohlarning xazinalariga ko‘chirilib, odamlar 

ko‘zidan uzoqlashdi. Agar kimning qo‘liga undan biror nusxa tushib qolsa, hech kimga 

ko‘rsatmaslikka harakat qilar edi. Davlat to‘ntarishlari, turli ixtilof va talon-tarojlar 

oqibatida bu Mushaflarning ba’zilari boshqa mamlakatlarga olib ketildi. Ba’zilari har xil 

shaxslarning qo‘liga tushdi, taqdiri esa noma’lum bo‘lib qoldi. 

Muhammad Tohir bin Abdul Qodir Kurdiy o‘zining «Tarixul-Qur’on» nomli kitobida 

shunday yozadi: «Biz Hijoz va Misr kutubxonalarida ko‘p izlanishlar olib bordik, lekin 

ularning mavjudligi haqida bizlarni qoniqtiradigan hujjatlar topmadik, faqatgina Qohirada 

chiqadigan «Ad-dunya va kullu shay’» («Dunyo va harbir narsa») majallasining 1937 yil 

24 avgust sonida bosilgan «Olmoniya olti oy ichida Hijoz podshosi hukumati bilan 

tuzilgan bitimga muvofiq, xalifa Usmon Mushafining asl nusxasini qaytarib beradi», 

degan xabarga yo‘liqdik xolos. Bu xabarga ko‘ra, mazkur Mushaf Madinadan turk qurolli 

kuchlari tomonidan olib ketilgan bo‘lib, keyinchalik sobik, imperator Gilyom P ga 

topshirilganligi isbot bo‘lgan».( «Tarixul-Qur’on», 119-bet.) 

 

MADINA MUSHAFI 

 

Usmon Mushaflarining ulamo va qoriylar tomonidan eng ko‘p zikr qilinadigani 

Madina Mushafidir. Uning to‘g‘risida Imomi Nofi’ ko‘p naql qilganlar. 

Ibn Jubayr o‘zining sayohati pirovardida shunday yozadi (uning Madinaga qilgan 

ziyorati 580 hijriyda bo‘lgan): «Masjidi Nabaviyda saqlanayotgan mushaf, ustida hazrati 

Usmon shahid bo‘lgan Mushaf emas, balki har tomonga yuborilgan Mushaflarning 

biridur». 

Mavlono Shibli Nu’moniy aytadilar: «Madina Mushafini 735 h. yilda Madinai 

Munavvarada ko‘rganlar, uning orqasida shunday yozuv bor edi: «Bu Mushaf bir guruh 

sahobalar, shu jumladan Zayd bin Sobit, Abdulloh bin Zubayr va Said bin Os qarorlari 

bilan yozildi». Kitobning boshqa tomonida hazrati Usmon Mushafni yozish uchun yig‘gan 

boshqa sahobalarning nomlari bor edi. Mana shu sanada Makka Mushafi ham mavjud 

edi». 

Samhudiyning «Xulosatul-vafo» kitoblarida, «654hijriyda Masjidi Nabaviyda sodir 

bo‘lgan birinchi yong‘in paytida yonib ketgan narsalar ichida kitob va mushaflar ham bor 

edi. Ba’zi bir narsalar va Usmon Mushafidan boshqa hech narsa omon qolmadi»,—

deyiladi. Shunga binoan Usmon Mushafi shu sanada Madinada mavjud edi, keyinchalik 

qayoqqa ketgani ma’lum emas. Ba’zi bir zamondoshlarimiz: «U to turklar Madinadan 

1334 yilda chiqib ketgunlaricha mavjud edi. Ehtimol, Ostona (Konstantinopol)ga olib 

ketilgan bo‘lsa kerak», deydilar.( «TarixulQur’on» kitobi).