Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Jarmo madaniyati. O‘rta Sharqda, ya’ni Mesopotamiya va 
Eronning eman o‘rmanzoridan iborat shimoli-g‘arbiy qismida 
joylashgan tog‘li hududida ilk ishlab chiqaruvchi xo‘jalikga 
asoslangan Jarmo madaniyati yoki Zagros madaniy birligi (VII–VI 
ming yilliklar) faoliyat yuritgan. Jarmo, Telshimshara, Tepaisarob 
va Tepaiguran ushbu madaniyatning muhim yodgorliklaridir. Jarmo 
manzilgohida yashagan aholi loydan qurilgan sun’iy uyda yashab, 
ishlab chiqarish xo‘jaligini yuritgan. Manzilgohdan ikki xil bug‘doy, 
arpa, no‘xat va tariq donlari aniqlangan. Ulardan bug‘doy va arpa 
madaniylashtirilgan. Dastlab echki xonakilashtirilgan. Cho‘chqa ham 
xonakilashtirilgan bo‘lishi mumkin. Ovchilik ahamiyatini saqlab 
qolgan. 
Makonlarda geometrik shaklli tosh qurollari boshqa joylarga 
nisbatan ko‘pchilikni tashkil etadi. Makonlardan tosh o‘roq, bolta, 
motiga, keli, yorg‘uchoq va suyakdan yasalgan anjomlar topilgan. 
Jarmo madaniyatiga oid makonlarning ilk bosqichiga oid qatlamida 

---

62 
sopol buyumlar uchramaydi. Keyingi bosqichida sirtiga naqsh 
chizilgan sopol buyumlar paydo bo‘lgan. Loydan yasalgan turli 
o‘yinchoqlar, hayvon va ayol haykalchalari ham mavjud. 
Old Osiyoning neolit davri madaniyatlari ilk ishlab chiqarish 
xo‘jaligining shakllanishi va qo‘shni hududlarga tarqalishi bilan 
birgalikda Qadimgi Sharq dunyosida ilk sivilizatsiyaning vujudga 
kelishida muhim o‘rin tutadi. 
Yevrosiyoning boshqa hududlarida ham mahalliy yo‘nalishda 
shakllangan bir nechta dehqonchilik markazlari faoliyat yuritgan. 
Xususan, Hindistonda Merxgar madaniyati, Xitoyda Yanshao 
madaniyati, Janubiy Osiyoda “Ruhlar g‘ori” makoni mahalliy 
hududlarda shakllangan ilk ishlab chiqaruvchi xo‘jalik markazlaridir. 
Shuningdek, ilk ishlab chiqarish markazlaridan tashqarida joylashgan 
Yaponiya va Markaziy Amerika hududlarida ham ishlab chiqaruvchi 
xo‘jalik mahalliy asosga ega. Ilk ishlab chiqaruvchi xo‘jalikka 
asolangan Shimoliy Afrikada Fayum madaniyati, Jannubi-sharqiy 
Yevropadagi Koronova madaniyatlarining shakllanishida bevosita 
qo‘shni hududlarning madaniy ta’siri kuzatiladi. 
O‘rta Osiyoning neolit davri aholisi mahalliy hududlarning tabiiy-
geografik sharoiti, fauna va florasi xususiyatidan kelib chiqib, 
xo‘jalik shaklini tashkil etgan. Mintaqaning chekka janubi-g‘arbida 
xo‘jalikning ishlab chiqaruvchi shakllari vujudga kelgan bo‘lsa, 
boshqa joylarida xo‘jalikning ilg‘or shakllariga neolit davrining 
oxirida o‘tilgan. 

---

63 
O‘rta Osiyoning g‘arbida mezolit davri ixtisoslashgan 
o‘zlashtiruvchi xo‘jalik asosida ishlab chiqaruvchi xo‘jalik vujudga 
kelgan. Turkmanistonning janubi-g‘arbiy qismida dehqonchilik 
va chorvachilik, g‘arbiy qismida Sharqiy Kaspiy bo‘yi hududida 
chorvachilik xo‘jaligi vujudga kelgan.