Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Markaziy Farg‘ona madaniyati. Markaziy Farg‘ona cho‘lidan neolit 
davriga oid 80 dan ortiq makon aniqlangan. Ular Farg‘ona vodiysining 
shimoli-sharqiy qismida joylashgan Madiyor, Sariqsuv, Mingbuloq 
guruhi makonlari, janubiy qismida Zambar, Toypoq, Sigirchilik, Yangisuv 
guruhi makonlari, markaziy qismida esa Yangiqadam, Darozko‘l, 
Xonobod guruhi makonlaridan iborat. Bu makonlarda qadimgi odamlar 
doimiy yashamagan. Ularning hayoti mahalliy hududning tabiiy oziqa 
zaxirasiga bog‘liq bo‘lib, bir joyda turg‘un hayot kechirmagan. 
Markaziy Farg‘ona madaniyatiga oid makonlarning uylari 
ham Kaltaminor madaniyatidagi kabi yerto‘la shaklida qurilgan. 
Ulardan topilgan tosh qurollari plastinkasimon shaklda bo‘lib, 
mikroplastinkalarning salmog‘i yuqori. Kam sonli geometrik shaklli 
(trapetsiya va sigment) mikrolit qurollarning nusxasi ham uchraydi. 
Ulardan o‘roq qadamasi, kamon o‘qining uchi sifatida foydalanilgan. 
Kam sonli tosh quroli uchrindidan yasalgan. Ular asosan kesish, 
qirish va teshish maqsadida ishlatilgan qurollardir. Tosh qurollari 
chaqmoqtosh, slanes va qayroqtoshdan yasalgan. Topilmalar orasida 
toshdan yasalgan yorg‘uchoq va taqinchoqlar ham mavjud. 

---

73 
Markaziy Farg‘ona hududida yashagan aholi o‘zlashtiruvchi 
xo‘jalik asosida hayot kechirgan. Qadimgi ko‘llarning atrofi 
odamlarning baliqchilik va termachilik xo‘jaligini yuritishlari 
uchun juda qulay bo‘lgan. Mahalliy hududning o‘simlik va hayvonat 
dunyosiga boy tabiiy sharoiti aholining ishlab chiqaruvchi xo‘jalik 
shakliga o‘tishi uchun ehtiyoj bo‘lmagan. 
Hisor madaniyati (mil. avv. V ming yillik oxiri – III/II ming yillik) 
Tojikiston va O‘zbekiston Respublikalarining janubiy tog‘li hududida 
tarqalgan neolit davri madaniyati. Tojikistonning g‘arbiy tog‘ oldi 
hududidan Hisor madaniyatiga oid 100 dan ortiq neolit davri makonlari 
aniqlagan. Ular doimiy, qisqa mudatli va mavsumiy makonlardan iborat. 
Hisor madaniyati aholisining doimiy yashaydigan makonlari Kofirnahar 
va Vaxsh vohasi hamda ularning irmoqlari atrofida joylashgan. Tog‘ 
oldi hududida qisqa muddatli va mavsumiy makonlar aniqlanib, ular 
aholining ov mavsumida vaqtincha yashagan kulbasi hisoblanadi. 
Hisor madaniyati Norak shahri yaqinida Tutqovul, Dang‘ara 
atrofidagi Quyi Bulyon va shimoli-g‘arbiy Tojikiston hududidagi 
Oqtangi makonlarida yaxshi o‘rganilgan. 
Hisor madaniyatiga oid mehnat qurollari asosan qayroqtosh 
va qisman chaqmoqtoshdan yasalgan. Ular chopper, yirik uchrindi 
va qo‘pol ishlanmali plastinkasimon anjomlardan iborat. So‘nggi 
bosqichda tosh qurolining turi ko‘payib, ularga ishlov berish usuli 
yanada takomillashadi. Hisor madaniyatiga oid makonlardan ikki 
tomoni urib ishlangan kamon o‘qining uchi, silliqlangan bolta, 
kelisop, havvonchalar topilgan. 
Sopol buyumlari mato qolipda, tagi tuxumsimon shaklda yasalgan, 
sirti silliqlangan. Ayrim sopollarning ichki tomonida jundan to’qilgan 
mato izlari saqlanib qolgan. 
Hisor madaniyatining xo‘jaligi dastlab ovchilik va termachilik 
bo‘lgan. Neolit davrining oxirida xo‘jalikning ishlab chiqaruvchi 
shakli – chorvachilik va dehqonchilikka o‘tgan. 
Hisor madaniyatining so‘nggi bosqichiga oid Tutqovul makonidan 
xonaki hayvonlarining suyagi topib o‘rganilgan. Quyi Bulyon, Kangurt- 
tut makonlarida esa o‘troq dehqonchilik xo‘jaligini yuritgan aholining 
yer ustida barpo etilgan uylari va moddiy ashyolar aniqlangan. 

---

74 
Demak, neolit davrida Tojikistonning janubi-g‘arbiy qismi va 
Janubiy O‘zbekistonning tog‘ va tog‘ oldi hududida tarqalgan Hisor 
madaniyati sohiblari dastlab ovchilik va termachilik orqali hayot 
kechirib, so‘nggi bosqichida ishlab chiqaruvchi xo‘jalikka o‘tgan. 
Bu bosqichda tosh qurolining turi ko‘payib, ularning yasalish usuli 
takomillashgan. Hisorliklar kulolchilik, to‘qimachilik va toshga ishlov 
berish kabi sodda hunarmadchilik turlarini yuritgan. 
Neolit davrida O‘rta Osiyoning turli tabiiy-geografik sharoitga ega 
bo‘lgan mahalliy hududida turli madaniyatlar faoliyat yuritgan. Ular 
xo‘jalik shakllari va moddiy madaniyat xususiyatiga ko‘ra umumiy 
hamda o‘ziga xos jihati bilan ajralib turgan.