Milliy arxeologiya markazi raxmon ibragimov arxeologiya

Sintashta-Arkaim majuasi. Sintashta-Arkaim majuasi Ural tog‘ining 
sharqiy yonbag‘irlarida, Rossiya Federatsiyasining Chelyabinskiy va 
Orenbur viloyatlari hudududa tarqalgan. Majmua o‘rganilgan manzilgoh 
va qabr-qo‘rg‘onlarning nomi bilan yuritiladi. Arxeologik yodgorliklari 
aylana yoki to‘g‘ri to‘rtburchak shaklli mudofaa devori va xandaqlar bilan 
o‘rab olingan manzilgohlar va aylana shaklli qabr inshootlaridan iborat. 
Bu madaniyatga oid ko‘pgina yodgorliklar o‘rganilgan. Yagodiy 
Dol va Arkaim manzilgohlari xom g‘isht, devg‘ish va chimdan qurilgan 
mudofaa devori bilan muhofaza qilingan. Kuysak manzilgohining 
mudofaa devori devg‘isht, qumoq tuproq va toshdan qurilgan. Adland 
va Oligino (Tosh ombor) manzilgohlari mudofaa devorining sirtiga 
tosh terib chiqilgan. Manzilgohlardagi xandaqining eni 2,5x5,0 m, 
chuqurligi 1,2-1,5 m dan iborat. 
Manzilgohlarning ichkarisida qurilish imoratlari tig‘is joylashgan. 
Ular aholi uy-joylari, toat-ibodat vazifasini bajargan imoratlar, ishlab 
chiqarish inshootlaridan tashkil topgan. Qurilish imoratlari paxsa, 
yog‘och karkas va ayrim hollarda xom g‘ishtdan barpo qilingan. Alohida 
uy-joylarning hovlisida quduq, o‘choq va xo‘jalik o‘ralari joylashgan. 
Sintashta-Arkaim jamiyatiga oid dafn inshooti tepalikda, ayniqsa, 
daryolarning o‘zaro qo‘shilgan joydagi tepalikda joylashgan. Dafn 

---

127 
inshooti qabr-qo‘rg‘ondan iborat. Qabr-qo‘rg‘onlarning pastida o‘ra, 
chuqur, lahat qabrlar o‘rin olgan. Bir xil qabrlarning mayitxonasi ichki 
tomoniga yog‘och terilib, tepasi ham yog‘och bilan yopilgan. Qabrlarda 
mayitlar yakka va jamoa bo‘lib ko‘milgan. Mayitlar yon tomoni bilan 
g’ujanak va chalqancha yotqizilgan. Marhum jangavor arva va ot 
anjomlar bilan birga ko‘milgan qabrlar ham uchraydi. Bunday qabrlar 
jamoa sardori yoki sarkardasiga tegishli bo‘lsa kerak. Erkaklarning 
qabrida mis va bronzadan yasalgan qurol yarog‘lar (jangavor bolta, 
xanjar, kamon paykoni), ish qurollari, sopol buyumlar saqlangan. 
Ushbu jamiyat aholisi uy va yaylov chorvachiligi hamda 
metall hunarmandchiligi bilan shug‘ullanganlar. Ural tog‘ida turli 
madanlarga boy. Mahalliy kon zaxiralari metallurgiya taraqqiyotini 
ta’minlagan. Mis va mishyakli bronzadan turli xil mehnat qurollari, 
qurol yarog‘lar yasalgan. Sopol buyumlar tasmasimon usulida 
yasalgan va sirtiga geometrik naqshlar chizilgan. Sopollarning tagi 
tekis. Sopollar oshxona va xo‘jalik buyumlaridan iborat. 
Aholi harbiylar, qohinlar, erkin jamoa a’zolari qatlamidan iborat 
bo‘lgan. Manzilgohlarning murakkab qurilish tizimi, jamiyatda 
murakkab stratifikatsiya jarayonining sodir bo‘lishi va ixtisoslashgan 
hunarmandchilik ishlab chiqarishining mavjudligiga ko‘ra aholi 
rivojlangan jamiyat tuzilmasiga ega bo‘lgan. Ularning jamiyatida 
harbiylar toifasi yuqori mavqeyiga ega bo‘lib, ko‘rinishdan jamiyat o’z 
taraqqiyotining harbiy demokratiya bosqichida bo‘lgan. Sintashta- 
Arkaim jamiyati Avestonda keltirilgan Ariyanam Vaychax o‘lkasi 
hudud bilan bog‘lash, ehtimoldan xoli emas.