Milliy tarbiya va ijtimoiylashuv Reja

Halqlar, millatlar o’zlari istiqomat qilayotgan jug’rofiy hudud, tabiat, jonzot va insoniy fazilatlarga hos va mos nomlar berganlar. Ular so’zda ifodalanib, ta’lim va tarbiya jarayonida o’quvchilarning ikkinchi signallar sistemasining milliy, hususiy jihatini belgi-lab kelgan, Ana shuning uchun ham tilda talaffuz qilingan so’z faqatgina shu tilni tushunuvchi kishi uchun ikkinchi signallar sistemasi sifatida ta’sir qiladi. Bola, odam o’zi tushunmaydigan so’zdan ta’sirlanmaydi, harakatga kelmaydi, o’z hatti-harakatini o’zgartirmaydi.

O’zbekona tarbiya mazmunidan joy olib, o’zaro munosabatlarda namoyon qilinishi lozim bo’lgan insoniy fazilatlarni ifodalovchi so’z-signallar mavjud. Masalan, «tavoze», «hayo», «vijdon», «iymon» va boshqa so’zlarning faol qo’llanilganligi milliy ma’naviyati-mizning yuksak cho’qqiga ko’tarilganligidan dalolat beradi. Lekin halqimiz tarihining keyingi asrlarida sodir bo’lgan mustamlakachilik, milliy fazilatlarni «qoloqlik, madaniyatsizlik ko’rsatkichi», «eskilik sarqiti» deya qadrsizlanishi yuqoridagi tushunchalarni o’zbek maktabi darsliklari matnidan siqib chiqardi. Natijada, milliy fazilatlar o’quvchilarning ikkinchi signallar sistemasiga kiritilmaganligi tufayli, boshqa tildagi so’zdek tushunarsiz bo’lib qolaverdi. O’quvchilar bilan o’tkazilgan suhbatlar, savol-javoblar buni tasdiqladi. Qo’shimcha misol tariqasida atoqdi yozuvchimiz Ibrohim Rahimning 80-yillardagi kuzatuvlaridan bir parcha keltiramiz: «... Ko’pgina yoshlarimiz «insof» nimaligini bilish u yoqda tursin, bu so’zning o’zini ham eshitmagandek, tushunmaydilar.

Eski hovlimizning ro’parasidagi o’rta maktabning to’polonchi o’quvchisi o’zidan kichik bolani do’pposlaganida qo’lidan ushlab, «Insofing bormi, o’zingdan kichik bolani urasanmi?» desam, «Insof deganingiz nima?» deb anqayib qoldi. SHundan keyin boshqa bir necha boladan ham so’radim. Unaqa dars o’tganimiz yo’q, deb javob qildilar. SHu voqeadan keyin maktablarda insof darsini o’tish kerak shekilli, degan hulosaga keldim.