Milliy universiteti biologiya fakulteti

 
1-
rasm.Azot 
elementi 
 
1.1. Azotning tabiatda aylanishi va bu jarayonning o’simlik hayotida 
ahamiyati 
O’simliklar atmosferadagi erkin azotni va organik moddalar tarkibidagi azotni 
o’zlashtira olmaydi. Ular faqat mineral holdagi azot birikmalar: ammoniyli va azot 
tuzlardan foydalanadilar, xolos. Agar podzol tuproqlar haydalma qatlamining 1 
gektarida 6000 kg azot bo’lsa, shundan o’simliklar o’zlashtira oladigani 1% ni tashkil 
etadi. Lekin bu azot ekinlardan hatto bir marta yaxshi hosil olish uchun ham 
yetmaydi. 
Demak, Yer yuzida hayot davom etishi uchun o’simliklar va hayvonlar 
tomonidan hosil bo’lgan organik moddalar doim parchalanib turishi kerak. Organik 
moddalarning parchalanishida mikroorganizmlaming roli nihoyatda katta. Ular 
hayot jarayoni natijasida organik moddalarni parchalaydi va C0
2
, H
2
0, NH
3
, HN0
3
, 
S, P va boshqa anorganik moddalar hosil qiladi, bu moddalar yana aylanish doirasiga 
o’tadi. 
Tabiatda 
moddalarning 
doimiy 
va 
uzluksiz 
aylanib 
turishini 
V.L.Omelyanskiy ta’kidlab o’tgan. Tabiatda azot zaxirasi juda ko’p, havo tarkibida 

---

6 
4/5 qismni azot tashkil etadi. 1 ga yer ustidagi havoda 80000 t azot bo’ladi. Yer 
yuzida yashab turgan organizmlardagi azotning miqdori 20-25 milliard tonnani 
tashkil etadi. 
Podzol tuproqlar haydalma qatlamining 1 gektarida 6 t, qora tupraqlarda 18 t 
azot bo’ladi. Mikroorganizmlaming ayrimlari organik moddalarni parchalab, 
mineral moddalar hosil qiladi. Bu mineral moddalarni o’simliklar o’zlashtiradi, 
ikkinchi tomondan azotfiksatorlar havodagi azotni o’zlashtirib, undan organik 
moddalar sintezlaydi. Shunday qilib, azot tabiatda aylanib yuradi. Azotning tabiatda 
aylanishida: ammonifikatsiya, nitrifikatsiya, denitri-fikatsiya va azotofikatsiya 
jarayonlari boradi.
1