Milliy universiteti biologiya fakulteti

2.2.
Asosiy azotli o’g’itlarning olinishi, xossalari va ishlatilishi 
1. Natriyli selitra. NaNO
3
tarkibida 15-16 % azot bo’ladi. Ammiak 
olishning sintetik usuli ishlab chiqilguncha antriyli selitra Cxilidagi guanoning 
tabiiy qatlamlaridan kazib olishar va asosiy azotli o’g’it hisoblanar edi. Natriyli 

---

29 
selitra ammiakdan nitrat kislota olishdagi qo’shimcha mahsulot hisoblanadi, u 
ok yoki sargish kungir rangli mayda kristall tuz, suvda yaxshi yeriydi, birmuncha 
gigroskopik, nokulay sharoitlarda mushtlashib, kotib qolish mumkin. Tugri 
saqlanganda mushtlashmaydi va yaxshi sochiluvchanligini saklab oladi
5
.
Kalstiyli selitra – Sa(NO
3
) tarkibida 13-15 % azot bo’ladi, u nitrat kislotali 
bur yoki oxak bilan nitrallash orqali olinadi.
2NNO
3
 + CaCO
3
 = Ca (NO
3
)
2
+ CO
2
 +N
2
O  
bu o’g’it rangli ok kristal tuz, suvda yaxshi yeriydi, nixoyatda gigroskopik, xatto 
normao sharoitda saqlanganda ham juda tez namikadi, suyuqlanadi va 
mushtlashib qoladi.
NaNO
3
va Ca (NO
3
)
2
fiziologik jihatdan ishqoriy o’g’itlardir. O’simliklar 
Na yoki Ca
2+
kationlariga qaraganda NO
3
- anionlarini ko’proq o’zlashtiradi va 
bu kationlar tuproqda qolib uning muhitini ishqoriylashtiradi.
Kislotali tuproqda asoslar kam bo’lsa kalstiyli selitra yaxshi natija beradi. 
Bu o’g’it solinganda kislotalilik kamayibgina qolmay, balki tuproqning fizik 
xossalari ham yaxshilanadi, chunki Sa
2+
tuproq kolloidlarini kaogulyastiyaga 
uchratadi.
Tuproqda selitralar tez yeriydi va tuproqning singdiruvchi kompleksdagi 
(TSK) birikmalar bilan almashinish reakstiyalariga kirishadi.
Na
+
+ va Sa
2+
kationlar tuproqga yutiladi. NO
3
- anionlar tuproq eritmasida 
qoladi. Bu selitralarni kuzda solish tavsiya etilmaydi. Kuzgi va chopik talab 
5
 
https://uz.tierient.com/azot-ogitlari-osimliklar-uchun-qiymat-bogda-togri-qollanilishi-kerakmi/
 

---

30 
etadigan ekinlarni selitra bilan oziqlantirish juda yaxshi natija beradi. Natriyli 
selitra shurlangan tuproqlarda va shurxaktuproqlarda uncha yarokli emas.
Kislotali tuproqlarda Ca(NO
3
)
2
ishlatish birinchi o’rinlarda turadi, chunki 
tuproqning fizik xossalarini yaxshilaydi. NaNO
2
qand lavlagi eng yaxshi o’g’it 
hisoblanadi, chunki qand lavlagi Na
+
ga talabchan bo’ladi.
2. Ammoniy sulfat (NN
4
)
2
SO
4
tarkibida 20,5-21 % azot bo’ladi. 
Konstentralladigan sulfat kislotali gazsimon ammiak bilan to’yintirish orqali 
olinadi.