Milliy universiteti

Tuproq sho‘rlanishi darajasi bo‘yicha sug‘oriladigan yer fondining bugungi kundagi holati (sug‘orladigan maydonlarga nisbatan % da)

Respublikalar	Tuproqlar sho‘rlanishi %
	Jami sho‘rlangan	Shu jumladan o‘rta va kuchli sho‘rlangan
Qoraqalpog‘iston Respublikasi	90.0	38.9
Andijon	9.2	4.6
Buxoro	95.7	37.6
Jizzax	97.9	39.3
Qashqadaryo	47.9	13.2
Navoiy	86.9	33.5
Namangan	23.6	4.1
Samarqand	3.6	1.4
Surxondaryo	42.9	16.5
Sirdaryo	83.1	30.9
Toshkent	2.4	0.4
Farg‘ona	52.3	27.0
Xorazm	100	53.1
O‘zbekiston	52.2	18.4

(BMTning iqlim o‘zgarishi birinchi milliy axboroti. 2-faza. 2001y 60 bet)

Binobarin, iqlimiy sharoitlarning o‘zgarishi natijasida sho‘rlangan yer maydonlari va sho‘rlanish darajasining ortish tendensiyasi yuzaga keladi. Bug‘lanishning ortishi va sirkulyasion jarayonlardagi o‘zgarishlar munosabati bilan yaqin 20-30 yil mobaynida Orol dengizining qurib boraytgan maydonlaridan tuz ko‘chishining kuchayishi kuzatiladi. Umuman olganda ekinlarning hosildorligi pasayishiga va tuz ko‘chish ta’sir zonalari, birinchi navbatda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Xorazm va Buxoro respublikalarida tuproq sho‘rlanishining ortishiga olib keladi.

Birgina Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zida tuz ko‘chish o‘choqlari 120 km² ni tashkil qiladi. Qoraqalpog‘iston respublikasi hududidagi shamol ta’siri ostida ko‘chadigan tuzlarning umumiy massasi yiliga 16,7136 tonnani tashkil qilib, shundan 13.8 tonnasi atmosferaga sho‘rxok yerlardan tarqaladi.

Bu ekologik xatar, avvalo, ekin maydonlarining yaroqsiz holga keltiribgina qolmay, Qoraqalpog‘iston respublikasidagi asriy obidalarning turarjoy va turli inshootlarning yemirilishiga sabab bo‘layotgani, eng yomoni, aholi salomatliga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganini yaxshi bilamiz.

Atmosfera havosiing ifloslanganligi - Respublika iqlimi quruq zonada joylashgan. Yirik shaharlar shu jumladan, Nukus shahrida havo ifloslanishining 80% dan ortig‘i avtotransport hissasiga to‘g‘ri keladi. Oxirgi besh yillik davrda Respublikada ifloslantiruvchi moddalar saqlovchi 24 ingredientdan bittasi bo‘yicha: chang -Andijon, Buxoro, Kogon, Qo‘qon, Navoiy, Nukus va Toshkentda salbiy ta’sir chegarasidagi konsentratsiyasidan (STCHK o‘.s.) ortiqligi, ya’ni, 1 dan 3.3 gacha STCHK o‘.s. qayd qilindi).

Respublika shaharlari bo‘yicha atmosfera havosi ifloslanishi darajasining 19 yillik (1988-2007) tahlili ko‘rsatishicha, butun tahlil qilingan davr mobaynida Qoraqalpog‘iston respublikasining atmosfera havosining chang bilan yuqori ifloslanishi kuzatildi.

Turg‘un ifloslantiruvchi manbalar. Turg‘un manbaalardan atmosfera havosiga 150 dan ortiq ifloslantiruvchi moddalar tashlanadi. Bular tashlanmalarning asosiy qismini tashkil qiluvchi qattiq moddalar (jumladan, og‘ir metallar, V₂O₅, benzapirin, oltingugurt dioksidi va ozon, metilmerkaptan, fosforli angidrid, As va boshqa) o‘ziga xos yuqori toksik zararli moddalar tashlanmalaridir.

Ko‘chma ifloslantiruvchi manbalar: bunday ifloslantiruvchi manbaalarga avtomobil transporti, qishloq xo‘jaligi transporti, temir yo‘l transporti va boshqa ko‘chma manbaalar misol bo‘ladi (3-jadval).

3-jadval