Ministrligi

PEDAGOGIKALÍQ SHEBERLIKTIŃ TIYKARǴÍ 
QURAM BÓLEKLERI 
1 
Sóylew sheberligi hám texnikasin ózlestiriw 
2 
Túsinikli,tásirli pikir hám tuyǵı-sezimlerdi sózde anıq 
sáwlelendiriw 
3 
Mimikalıq hám pantomimikalıq háreketlerden óz ornında 
paydalanıw 
4 
Mánili hám ashıq shıray menen qaraw 
5 
Psixologiyalıq jaǵdaylarda ózin uslay biliwı 
6 
Túrli jaǵdaylarda tárbiyashıǵa ılayıq bolǵan jaqsı keypiyattı 
basqarıw 
7 
Kúlki hám shırayda minnetdarshılıqtı kórsetiw 
8 
Oqıtıwshılar menen bárhá jaqsı keypiyatta hám marapatlawshı 
qatnasta bolıw 
9 
Sawatlı hám sap ádebiy tilde sóylew 
10 Anıq belgi-háreketlerdi óz ornında qollanıw 
18

---

11 Jaqsı pedagogikalıq qábiletin qollana biliwı 
12 Joqarı zamanagóy xabar texnologiyaları hám portal 
sistemasınan erkin paydalana biliwı 
13 Sheberlik ádebine bárhá ámel qılıw 
 
1. Óz betinshe oqıp úyreniw (pedagogika páninde júz berip 
atırǵan eń sońǵı jańalıqlar haqqında maǵlıwmatlar beriwshi jańa 
ádebiyatlar, internet materialları, portal sisteması, baspasózde 
járiyalanıp atırǵan xabarlar, sonday-aq, aldıńǵı texnologiyalar menen 
tanısıp barıw, jeke is ilajlar tayarlaw) 
2. Tájiriybeli ustaz – oqıtıwshılar iskerligin úyreniw (tálim 
dárgayınan shetke shıqpaǵan halda shólkemlestirip, waqıttı 
ekonomikalıq jaqtan únemlew. Tájiriybeli oqıtıwshılar iskerligin 
úyrenip, olar dúzgen dógereklerdi gúzetiw, sınnan ótkiziw, alǵan 
tásirlerdi ulıwmalastırıp juwmaq shıǵarıw) 
3. Oqıtıwshı qánigelerdi qayta tayarlaw tájiriybe asırıw kursları 
hám institutlarında bilim hám kónlikpelerdi asırıp barıw.
4. Hárdayım ilimiy konferenciya (teoriyalıq hám ámeliy 
konferenciya hám seminarlar, pedagogikalıq oqıw hám treningler) 
larda belsendilik qatnasıw 
5. Respublika hám basqa mámleketlerde tájiriybe almasıw, óz 
qánigeligi boyınsha sońǵı maǵlıwmatlardı úyreniw.
Pedadgogikaliq sheberlikti úyreniwde toparlı yamasa massalıq 
konferenciyalarda qatnasıw jaqsı nátiyjeler beredi. Sonday-aq, 
bunday konferenciyalarda pikir almasıw, jeke kóz-qaraslardı 
basqalar tárepinen bildirilip atırǵan qaraslar menen salıstırıp, olardıń 
tuwrılıǵı, durıslıǵına isenim bildiriw, bar bolǵan bilimlerdi jáne de 
bayıtıw, qáte yaki kemshiliklerdi óz waqtında anıqlaw hám olardı 
sheshiw jolların tabıw imkaniyatı bar.
Pedagogikalıq sheberlikke iye bolıw tálim-tárbiya nátiyjeliligin 
támiyinlew bolıp ǵana qalmay, áyne waqıtta oqıtıwshılardıń 
jámiyette abırayın asıradı, oqıwshılar arasında oǵan degen húrmet 
júzege keledi.
Kásiplik sheberligin asırıw jolında ámeliy háreketlerdi payda 
etiw, pedagogikalıq iskerliginde jol qoyılǵan yaki qoyılıp atırǵan 
qátelerden saqlanıw, oqıwshılar, kásiplesleri hám ata-analar menen 
sáwbetin jetilistiriwge erisiw imkaniyatın jaratadı.
19

---

Házirgi waqıtta Ózbekstan Respublikasında jas oqıtıwshılardıń 
kásiplik sheberligi, bilim hám kónlikpelerin mudamı asırıp barıw 
maqsetinde qızǵın jumıslar alıp barılmaqta. Ásirese, Ózbekstan 
Xalıq bilimlendiriw ministrligi hám Aziya rawajlanıw banki menen 
birgelikte ámelge asırılıp atırǵan “Bilimlendiriw sektorın 
rawajlandırıw dástúri” joybarında respublika aymaqlarında aralıqtan 
oqıtıwdıń “Tálim-resurs” orayları jolǵa qoyılǵan. Usı iskerlik 
nátiyjesinde jas oqıtıwshılardıń shet el mámleketlerinde kásiplik 
jetiskenligin asırıw imkaniyatı tuwıldı. Mekteplerge jas 
oqıtıwshılardı tartıw hám olarǵa hár tárepleme ámeliy járdem beriw, 
tálim-tárbiya procesinde jetik hám jańa texnologiyalar menen 
támiyinlewde 
kómeklesiw 
maqsetinde 
2009-jıldan 
baslap 
“Respublika jas oqıtıwshılar associaciyası” óz iskerligin basladı.
Ǵárezsizlikke eriskennen keyin Birinshi prezidentimiz İ. A. 
Karimov baslaması menen 1-oktyabr-Oqıtıwshı hám ustazlar kúni 
ulıwma xalıqlıq bayramı sıpatında keń belgilenedi. Mámleketimizde 
dástúriy rawishte “Jıldıń eń jaqsı pedagogı” Respublikalıq tańlawı 
ótkerilip kelinbekte. Ulıwma bilim beriw mekteplerinde islep atırǵan 
pedagoglar arasınan aldıńǵı hám bilimli oqıtıwshılardıń 
xoshametleniwi, jas oqıtıwshılarda óz kásibine degen húrmetin 
oyatadı. 2006-jıldan baslap bolsa “Jıldıń eń jaqsı pán oqıtıwshısı” 
tańlawı ótkerilip kelinbekte. “Jıl mektebi”-Respublikalıq tańlawı 
oqıtıwshılarǵa jámáát tiykarında bilimlendiriw orınlarında qolǵa 
kiritilgen jeńislerin en jaydırıw ushın sharayat jaratpaqta.
“Kadrlar tayarlaw milliy dástúri”nde ayrıqsha sóz bolǵan milliy 
model Ózbekstan Respublikasınıń milliy-aymaqlıq ózgesheliklerin 
esapqa alǵan hám jetik ilim, texnika hám texnologiya jeńisleri 
tiykarında tayarlanǵan kadr (qánige) - bárkamal insan hám jetik 
qánige kelbetin ózinde tolıq kórsetiwshi úlgi.
Ózbekstan Respublikasınıń «Bilimlendiriw haqqındaǵı» Nızamı 
hám “Kadrlar tayarlawdıń milliy dástúri” ideyaların ámelge asırıw 
procesinde, tiykarınan, oqıtıwshı kadrlardıń roli júdá sheksiz. XXI 
ásir balasın oqıtıw hám tárbiyalawda, olardı bárkamal insan hám 
jetik bilimli qánige(kadr) dárejesine jetkiziw wazıypası tek ǵana 
joqarı tájiriybege iye XXI ásir oqıtıwshısınıń ǵana qolınan keledi.
XV ásirde jasap dóretiwshilik etken danıshpan Alisher 
Nawayınıń jaqın dostı Kamaliddin Husayin Vayiz al-Koshifiy(1440-
20

---

1505) bala tárbiyasında mektep hám muǵallimniń ayrıqsha ornı 
barlıǵı haqqında aytıp, muǵallimler dana, bilimli, shiyrin sózli, 
ádalatlı bolıwı kerek dep esaplaydı. Danıshpan ustazlar haqqında 
“Axloqi Muhsiniy” shıǵarmasında bılay dep jazadı: “Ustaz balaǵa 
násiyat hám tálim beriwde sóylew hám ádep qaǵıydalarına boysınıwı 
dárkar. Jámiyetlik jerlerde oqıwshıǵa qattı sóylew jaraspaydi, balkim 
basqa jerde balaǵa násiyat qılıw zárúr. Eger, násiyat beriwdiń waqtı 
kelgenin bilse, oǵan múlayımlıq penen múráját etiwi lazım. Sebebi, 
biziń elimizde múlayim bolıw maqsetke muwapıq”.
Ullı alımlardan Abdurahman Jámiy óz shıǵarmalarında 
tárbiyashı-muǵallim iskerligine tómendegishe tárip beredi: 
”Muǵallim bilimli, aqıllı, ádalatlı, ózinde barlıq joqarı pazıyletlerdi 
jámlegen bolıwı kerek. Ózin namúnásip tutqan adam hesh qashan 
balalarǵa bilim hám ádep bere almaydi”.
Hazirgi zaman oqıtıwshısı qanday unamlı sıpatlarǵa iye bolıwı 
kerek. Dáslep zamanagóy bilimler, aldıńǵı qatardaǵı tájiriybeler hám 
pedagogikalıq sheberligin joqarı dárejede iyelegen, pedagogikalıq 
izleniw wazıypasına say úyreniw metodları kompleksin 
shólkemlestire alıwı, teoriyalıq úyreniw hám ámeliy tájiriybe-sınaw 
islerin ótkeriw bilimine iye bolǵan, oqıtatuǵın oqıw páninen Oqıw 
dástúri, MS, sabaqlıqlar hám Oqıw metodikalıq qollanbalar, elektron 
sabaqlıqlar jarata alıwı hám ámelde qollana alıwı lazım. Óziniń 
pedagogikalıq iskerligin kúndelikli jetilistirip barıwı, kásiplik 
sıpatların rawajlandırıwı, óz-ózin baqlaw hám bahalaw sawatın 
iyelewi, jańa pedagogikalıq ideyalardı islep shıǵa alıwı, zamanagóy 
xabar texnologiyaların sabaq procesinde qollanıwı, kónlikpelerge iye 
bolıwı, oqıtıwdıń keleshekke qaray baǵdarlaw tiykarında metod, 
túrlerdi jaratıw hám olardı tálim procesinde ornında qollana biliwıi 
kerek. Oqıtıwshı-ádepli, ádalatli hám «bala qálbiniń injeneri» 
balanıń unamlı hám unamsız ózgeshelikleri geyde ustazlar sebepli 
bolıwın psixolog ilimpazlar kórsetip ótedi. Sebebi, oqıwshı 
oqıtıwshınıń júris-turısı, kiyiniwine, sóylewine elikleydi. Bala 
qansha jas bolsa da, onıń insan ekenligin yadtan shıǵarmaw kerek, 
onı kópshilik aldında abırayın tókpew, jigerin ayaq astı etpew kerek.
Pedagog alım Kamil Zaripov: oqıtıwshınıń kásiplik sheberlik 
mazmun hám kórkemligi “Aǵla oqıtıwshı”, “Dóretiwshi oqıtıwshı” 
“Novator oqıtıwshı” tımsalında tiykarlaydı hám solay táripleydi.
21

---

“Aǵla oqıtıwshı” dáslep basqa oqıtıwshılarǵa qaraǵanda óz isine 
juwapkershilik penen qaraydı. Sol tarawdaǵı unamlı tájiriybelerdi 
úyreniw, óz sabaqlarında, tálim orınlarında hám topardan tısqarı 
tárbiyalıq sabaqlarda qollanadı. Sol arqalı ol tálim hám tárbiya 
salasında ayqın jeńislerdi qolǵa kiritedi.
“Dóretiwshi oqıtıwshı”lar da “Aǵla oqıtıwshı”daǵı sıpatlar 
bolıwı múmkin. Olardıń anıq parqı sonda, aǵla oqıtıwshı bar bolǵan 
materiallardi úyrenip solar tiykarında tálim-tárbiya boyınsha ayqın 
islerdi ámelge asırsa, dóretiwshi oqıtıwshı bar materiallarǵa sın kóz-
qaras penen qaraydı. Kóp jaǵdaylarda bar bolǵan metodikalıq jol-
jorıqlarǵa óz múnásibetin bildirip, sharayat hám jaǵdayǵa óziniń 
imkaniyatlarına qarap bar bolǵan tártiplerden parıqlı túrde 
zamanagóy metodikadan paydalanadı.
“Novator oqıtıwshı” óziniń pedagogikalıq qurallar hám usılları 
bar ekenligi menen ajıralıp turadı. Sonıń menen birge, novator 
oqıtıwshılar ilimiy sheshim, ózine sın kóz benen qaray biliwı 
ózgesheliklerine de iye boladı. Olardıń kópshiliginde júdá quramalı, 
basqalar ózlerine isenbeytuǵın sharayatlarda da óz isleriniń tuwrı 
ekenligine isenim boladı.
Demek, pedagogikalıq sheberlik iyesi bolıw ushın oqıtıwshı 
ózinde de aǵlalıqtı, hám novatorlıqtı (jańalıqqa umtılıw) hám 
dóretiwshilikti tárbiyalawı lazım. Oqıtıwshı pedagogikalıq 
sheberligin “Oqıtıwshılardıń ádeplilikke jetisiwi” jónelisinde 
úyrengen professor Malla Ochilov: pedagogikalıq sheberligin 
iyelewde kerekli nárse - ádep dep aytıp, kásipke baylanıslı ádep 
normaların bılay táripleydi: ”İskerliginiń belgili bir salası menen 
shuǵıllanıwshı kisilerge baylanıslı ádeplilik normalar, talaplar da 
bar. Bunday ádep kásip (professional) ádebi delinedi. Hár bir 
jámiyette húkimlik etken ádep penen kásiplik ádebi ortasında belgili 
bir múnásibet bar. Kásip ádebi ulıwma insanıylıq ádep teoriyasınıń 
qaǵıydaları hám kemshiliklerin ózinde jámleydi, ayqınlastıradı hám 
rawajlandıradı”.
Pedagogikalıq sheberliktiń ózine tán táreplerden jáne biri, onıń 
oqıtıwshı shaxsı hám kásibi haqqındaǵı jetik maǵlıwmat hám 
túsiniklerge iye bolıwında. Oqıtıwshı insan sıpatında jeke 
pazıyletlerge iye bolıwı menen birge kásiplik yaǵnıy qánigelik 
pazıyletlerge de iye bolıwı lazımlıǵın tájiriybede kórsetpekte. Bunı 
22

---

joqarıda kásip ádebi haqqındaǵı bildirilgen pikirler mısalında da 
kórdik.