Ministrligi

Temanı ózlestiriw ushın sorawlar: 
1. “Pedagogikalıq sheberlik”ke tárip beriń? 
2. Pedagogikalıq sheberlikti payda etiwshi faktorlar ne? 
3. Oqıtıwshınıń kásiplik tayarlıǵı degende neni túsinesiz? 
4. “Pedagogikalıq sheberlik” pániniń wazıypaları nelerden 
ibarat? 
5. “Pedagogikalıq sheberlik” pániniń tiykarǵı quram bóleklerin 
aytıń? 
6. Tálim salasında mámleket siyasatınıń tiykarǵı principleri 
nelerden ibarat? 
7. Pedagogikalıq sheberlikti iyelew quralların aytıń? 
8. Pedagogikalıq sheberliktiń quram bólekleri? 
9. Házirgi zaman oqıtıwshısı qanday unamlı sıpatlarǵa iye 
bolıwı kerek? 
10. Oqıtıwshı “Salamat áwlad ushın gúresshi” frazasına óz 
pikirlerińizdi bildiriń? 
11. Pedagog kásibine tárip beriń? 
Talabalardıń óz betinshe tayarlanıwı ushın tapsırmalar 
Tómendegi temalar tiykarında reje dúziń hám óz oy-
pikirlerińizdi bildirip “Óz betinshe jumıs” jazıń: 
1. Oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligin jetilistiriw”.
2. “Mámleketimizdiń XXI ásir oqıtıwshısı qanday bolıw kerek”.
25

---

2-TEMA. OQÍTÍWSHÍ XIZMETINDE PEDAGOGIKALÍQ 
QÁBILET 
 
Qábilet – shaxstın individual – psixologiyalıq ózgesheligi bolıp, 
belgili bir xızmet júzesinen isti nátiyjeli ámelge asırıwda subekt 
sharayatın belgilewshi individual psixologiyalıq sıpatlar jıyındısına 
aytıladı, zárúr bolǵan bilim hám kónlikpelerdi iyelew 
dinamikasındaǵı ózgesheliklerdi anıqlaydı.
Qábiletli insan tuwma, jaratılıs inamı sıpatında tayar halında 
almaydı, bálkim turmıslıq xızmeti dawamında qáliplestiredi.
Govard Gardner qábiletlerdi «intellektler toplamı» dep atadı 
hám onıń jeti tárepin ajıratıp kórsetti. Biz intellekttiń usı táreplerinen 
altawın oqıtıwshınıń pedagogikalıq sheberligin qáliplestiriw 
esabınan analiz etiwimiz múmkin. Psixolog alım Olga Matveeva usı 
táreplerin psixologiyalıq texnologiya menen baylanıstırǵan halda 
modifikaciyalaydı hám oqıtıwshınıń kásiplik xızmetinde belgili orın 
iyeleytuǵının aytıp, tómendegi qábiletlerdi kórsetip ótedi: 
1. Sáwbetlesiw (kommunikaciya) qábileti: Oqıtıwshı oqıwshılar 
menen sabaq hám sabaqtan tısqarı proceslerde, klassta unamlı 
sharayat jarata aladı.
2. Waqıyalardı aldın ala kóre biliwı qábileti: Usı qábilet túri hár 
bir oqıtıwshınıń sergekliginde, oqıwshılardıń ruwxıyatın, ishki 
dúnyasın kóre alıwda óz kórinisin tabadı. Sonda oqıtıwshı kimniń 
qanday ekenligin aldın ala ayta aladı.
3. Esitiw hám seziw qábileti: Bunday qábiletke iye bolǵan 
insanlar muzıkanı jaqsı kóredi, dawıstı jaqsı sezedi, deklomaciya 
tiykarında proza hám poeziyanı jaqsı oqıydı, esitken nárseni yadta 
saqlaydı, ásirese qosıqlardı súyip tıńlaydı.
4. Kinestetikalıq (teri-muskul) qábileti: Oqıtıwshı óziniń is-
háreketlerin muwapıqlastırıw qábileti, háreket tonın sezgen halda 
iske asıradı, waqıttı háreket kórinisi arqalı sezedi, ózi ushın turmıslıq 
qolaylıqların jarata aladı, ómirdiń bergen quwanıshlarınan kewli 
toladı.
5. Logikalıq qábilet: Filosofiyalıq pikir júritiwdi, sanlardı, 
matematikanı, quramalı máselelerdi sheshiwdi jaqsı kóredi, bir 
nárseniń sebebin, aqıbetin, nátiyjelerin túsiniw uqıbına iye, 
waqıyalar tiykarın ekinshi dárejeden ajırata aladı.
26

---

6. Shaxstıń ishki qábileti: Ózin-ózi tolıq biliwıi, túsiniwi hám 
seziw qábileti, erkin shaxsta ishki qábilet tolıq rawajlanadı, mudamı 
bekkem, turaqlı, hár qanday sharayatta qábiletli oqıtıwshılar óz 
xızmetinde de qábileti pás adamlarǵa qaraǵanda kóbirek 
jetiskenliklerge erisedi.
Qábilet oqıtıwshınıń individual imkaniyatların belgilep 
kórsetedi. Bir túrdegi sharayatta qábiletli oqıtıwshılar óz 
iskerliklerinde de qábileti tómen adamlarǵa qaraǵanda kóbirek 
tabıslarǵa erisedi.
Qábilet shaxstıń ulıwma hám jeke rawajlanıwında tezirek aldıǵa 
órlep barıwın, onıń atqarıwshılıq hám dóretiwshilik xızmetinde eń 
joqarı nátiyjelerge erisiwin támiyinleydi. Qábiletli adam qánigelikti 
tez iyeley aladı hám joqarı sheberlikke erisedi hám islep shıǵarıw, 
ilim yaki mádeniyatqa jańalıq kirite aladı.
Qábilet bilimnen parq qıladı. Bilim – bul ilimiy izleniwler 
nátiyjesi, qábilet bolsa insannıń psixologiyalıq hám fiziologiyalıq 
qurılısına tán bolǵan ózgeshelik. Qábilet bilim alıw ushın zárúrli 
sharayat jaratadı, sonıń menen birge, ol-belgili dárejede bilim alıw 
jemisi Ulıwma hám arnawlı bilimlerdi ózlestiriw, sonday-aq kásiplik 
sheberligin iyelew barısında qábilet quramalasıp hám rawajlanıp 
baradı. Qábiletke jaqın keletuǵın túsinikler tájiriybe hám kónlikpe 
bolıp esaplanadı.
Kónlikpeler – oqıtıwshınıń kásiplik xızmeti barısında júzege 
kelgen tájiriybe hám bilimler tiykarında ámelge asırılatuǵın istiń 
tolıq usılı.
Tájiriybe – oqıtıwshınıń sanalı xızmet atqarıwı barısında júzege 
kelgen kásiplik intellektual xızmettiń avtomatlasqan komponentler 
jıyındısı.
Olar oqıtıwshınıń kásiplik mexanizminiń tiykarın quraytuǵın 
procesler bolıp, qábilet penen birgelikte pedagogikalıq sheberlikke 
erisiwdi támiyinleydi, bunıń nátiyjesinde oqıtıwshılar kásiplik 
iskerliginde úlken tabıslardı qolǵa kiritedi. Qábiletli, biraq kónlikpe 
hám tájiriybelerge iye bolmaǵan biyparq oqıtıwshı hesh nársege 
erise almaydı. Qábilet kónlikpe hám tájiriybelerdi tereń iyelewde 
júzege shıǵadı.
Haqıyqatında da, qábiletli insannıń kónlikpe hám tájiriybeleri 
kóp qırlı bolıp, nátiyjeli iske baǵdarlanǵan boladı. Kónlikpe hám 
27

---

tájiriybeler jeterli bolmaǵan qábiletti az ǵana bolsa da tolıqtırıw hám 
kemshilikligin dúzetiw múmkin. Kónlikpelerdi ulıwmalastırıp 
sheberlik dep te ataydı. Sheberlik te-qábilettiń bir forması.
Demek, qábilet kónlikpe hám tájiriybelerdiń payda bolıw 
procesinde qáliplesedi. Pedagogikada oqıtıwshı qábileti bul 
imkaniyat, sebebi onıń sheberligi zárúrli dárejesi tek ǵana oqıtıw 
hám tárbiyalaw barısında jetilisip baradı hám jetiskenliklerge 
erisiwde imkaniyat jaratadı. Tuwma qábiletler zeyin dep aytıladı. 
Talantlı, dóretiwshi – insannıń dóretiwshilik xızmeti barısında 
erisilgen qábiletlerdiń rawajlanıw basqıshları esaplanadı. Qábiletler 
xarakter sıyaqlı, shaxstıń tek ǵana belgili bir xızmetinde ǵana bir 
bolǵan sıpatlar bolıp tabıladı.
Psixologiyalıq qábilet – insannıń kásiplik bilim, kónlikpe hám 
tájiriybelerin qıyınshılıqsız, ańsatlıq penen tolıq iyelewi hám belgili 
bir xızmet penen shuǵıllanıwǵa aytıladı. Ol oqıtıwshınıń kásiplik 
xızmetinde de onıń kórinisin tabadı. Kásiplik xızmettiń tálim 
mazmunın belgilewshi sıpatları oqıtıwshınıń dóretiwshiliginde 
kórinedi. Dóretiwshilik – bul sıpat jaǵınan jańa, túp nusqa hám 
tákirarlanbas jańalıqtı payda etiwshi xızmet bolıp esaplanadı.
Tájiriybeli dóretiwshilikte belgilengen har qanday mashqala 
tabıslı orınlanadı; dóretiwshilik penen shuǵıllanıwǵa uqıbı bolǵan 
oqıtıwshılardıń tiykarǵı bóliminde bul sıpatlar óz kórinisin tabadı.
Evristikalıq dóretiwshilik, jámiyette júz berip atırǵan kásiplik 
xızmetke baylanıslı jańalıqlardı shaqqanlıq penen ózlestiriw hám onı 
tarqatıwdı ańlatadı, yaǵnıy onıń tiykarında ideyalar (eslew 
kórinisleri) payda bolıw procesin intencifikaciya etiw hám olardıń 
haqıyqatqa jaqınlıǵın (itimallıǵın, isenimliligin) izbe-iz ámelge 
asırıw hám bunda ózgeshe jaǵdayda háreket etiw qábileti, pikirlew 
procesi tiykarında oy-óristi rawajlandırıw bayqaladı.
Kreativ dóretiwshilikte oqıtıwshı sociallıq áhmiyetke iye bolǵan 
jańa teoriyalardı jaratadı, óz pikirleri hám usınısları menen shıǵadı, 
sheber hám tájiriybeli, uqıplı muǵallimler buǵan erisiwi múmkin. 
Keyin ala qábiletke aylanatuǵın meyillik belgileriniń jıyındısı 
insannıń talantı dep ataladı.
Tábiyiy 
anatomiyalıq-fiziologiyalıq 
ılayıqlılıq 
belgileri 
qábiletlerdiń fiziologiyalıq tiykarın quraydı. Keyin ala qábiletke 
28

---

aylanatuǵın ılayıqlılıq belgilerniniń jıynaǵı insannıń talantı dep 
ataladı.