Ministrligi

Avtoritar usılda háreket alıp baratuǵın oqıtıwshı is-háreketi 
hám xarakterinde tómendegi qásiyetler toplanǵan boladı: 
ózi jeke halda topar háreketiniń baǵdarın belgileydi; 
ózi oqıwshılarǵa kórsetpeler hám buyrıqlar beredi; 
tálim –tárbiyalıq barısqa juwapkerdi óz moynına aladı; 
oqıwshılardıń oǵan sózsiz boysınıwın dawa etedi; 
qattı intizam tiykarında is alıp baradı; 
tapsırmalardıń tolıq orınlanıwın talap etedi; 
gáp qaytarǵan, pikir bildirgen oqıwshını jaqtırmaydı; 
aytqan minnetdarshılıǵı hám buyrıqtay shıǵadı, sózleri qattı 
hám qopal; 
66

---

Oqıwshılarǵa qálegen mashqalanı tolıq túsindirmesten talap 
qıladı.
Avtoritar usılda pedagogikalıq háreket alıp barıwshı oqıtıwshı 
“Meniń aytqanım aytqan, degenim degen” formadaǵı princip 
tiykarında pedagogikalıq háreket alıp baradı. Ol klass ortalıǵı menen 
qarım-qatnasqa kirisiwde tómendegi usıllardı qollaydı: buyrıq, 
kórsetpe beriw, qattı qollıq penen islew, tárbiyalıq jaza túrlerin tez-
tez qollaw. Oqıtıwshı oqıwshılar menen qarım-qatnas barısına qopal, 
daǵal,qorqıtıw,májbúr etiw,shorshıtıw arqalı kirisedi.Usı usıl 
oqıtıwshı nerv sistemasınıń barqulla tereńlesip júriwine sebep bolıp, 
onıń densawlıǵına zıyan jetkiziwi múmkin. Avtoritar usıldıń jaqsı 
tárepleri hám bar; yaǵnıy, olar tek ayrıqsha jaǵdaylarda qollanılıwı 
(órtte, suw tasqınında, xalıqtı evakuaciya qılıwda) múmkin. 
Oqıtıwshı qarım-qatnasınıń usı usılında basqarılıwı klass ortalıǵında 
tarqaqlıqqa, birliktiń buzılıwına alıp keledi.
Demokratik usıl tiykarında háreket alıp barıwshı oqıtıwshınıń 
bas uranı oqıwshılarda ózbetinshe hám erkin pikir júritiw 
kónlikpelerin hám sanalı intizamın payda etiwden ibarat. 
Oqıtıwshınıń qarım-qatnası barlıq demokratiyalıq talaplar tiykarında 
qurıladı. Solay eken, “Demokratiyalıq jámiyette, balalar, ulıwma hár 
bir insan erkin pikirleytuǵın etip tárbiyalanadı”1.Usı usıldı tereń 
iyelegen oqıtıwshı óz pedagogikalıq háreketi hám hárakterinde 
tómendegi qásiyetlerdi qáliplestiredi; 
– pedagogikalıq hárekette klass ortalıǵınıń pikir júrgiziwine 
tayanıp tálim-tárbiyalıq jumıslardı shólkemlestiredi; 
– klass jámiyetiniń jetekshiligin maqullaydı, rawajlandıradı, 
oqıwshılardıń erkin pikir bildiriwine imkaniyat jaratadı; 
– qarım-qatnas barısında oqıwshılar pikirlerin inabatqa alıp, 
pedagogikalıq hárekette qollaydı; 
– qarım-qatnasqa kirisiwdiń tiykarǵı formaları: iltimas, másláhát 
beriw, múlayım qatnas.
Demokratiyalıq usılda qarım-qatnastı shólkemlestiriwshi 
oqıtıwshı házirgi zaman talaplarına, tálim tarawında alıp barılıp 
atırǵan reformalardan kútilip atırǵan maqsetlerge juwap bere aladı. 
Oqıtıwshınıń wazıypası bárkamal insan tárbiyasın mámleket 
siyasatınıń ústin tarawı dep bilgen halda, joqarı sanalı, erkin pikirley 
alatuǵın, minez-qulqı menen teńleslerine úlgi bolatuǵın, bilimli, aqıl 
67

---

- parasatlı, joqarı mánawiyatlı oqıwshılardı tárbiyalaw ushın qızǵın 
pedagogikalıq háreket alıp barıw kerek. Qarım-qatnas barısında 
oqıwshılardıń jámáát bolıp birlesiwi, olarda ózara járdem tuyǵısın 
ósiriwge xızmet etiw kerek. Ónimli demokratiwlıq tárbiya barısı, 
klass ortalıǵı aǵzalarınıń qábilet hám ziyrekligin júzege shıǵarıwda, 
oqıwshınıń jámiyette hár tárepleme rawajlanıwı ushın keń 
imkaniyatlar payda boladı. Oqıwshılar menen qarım-qatnastıń 
demokratiyalıq tiykarda dúziliwi klasstıń tatıw jámiyet bolıp 
birlesiwi, tárbiyalıq jumıslardı ámelge asırıwda jeńislerge erisiwde 
imkan jaratadı. Jaqsı shólkemlesken jámiyette hár bir oqıwshınıń 
pikiri joqarı tárbiyalıq kúshke iye.