Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

R
тб 
R
1 
U
чиқ
ОК 
U
кир 
t
0
t 
U
чиқ
 
=kU
кир
 
U
чиқ
C
тб
 
 
 
R
1
 
ОК 
U
кир
U
чиқ
U
чиқ
U
кир
 
 
U
чиқ 
 
t
0
U
кир 

---

76 
D 
A 
PI 
PD 
PID 
dt
dU
T
U
кир
чик





dt
U
Т
kU
U
кир
кир
чик
1
dt
U
Т
U
k
U
кир
кир
чик
)
1
(




dt
dU
T
U
k
U
кир
кир
чик
)
(



dt
U
T
dt
dU
T
T
T
U
k
U
кир
кир
кир
чик















]
1
1
[
1
2
T = R
1
C
mb 
k=R
tb
/R
1 
T=R
tb
S
tb
k=R
tb
/R
1 
T=R
tb
S
tb
k=R
b
/R
1 
T=R
1
S
1
k=R
tb
/R
1 
T
1
=R
tb 
xS
tb 
T
2
=R
1
C
1 
U
chiq 
С
тб
R
тб
 
 
 
R
1 
OK 
U
кир
U
чиқ 
R
тб
С
тб
 
 
 
R
1 
OK 
U
кир
U
чиқ 
С
тб
 
R
тб
 
 
 
R
1
 
ОК 
U
кир
U
чиқ 
 U
чиқ
 
 
кU
Кир 
 
 
 
 
t
0
t 
 
U
чиқ 
 
 
 
 
 
t
0
t 
С
1
R
тб
С
тб
 
 
 
R
1
 
OK 
U
кир
U
чиқ 
U
чиқ 
t
0
t 
 
t
0
t 
R
тб
 
 
 
С
1
 
ОК 
U
кир
U
чиқ 
U
чиқ 
t
0
t 

---

77 
 Integral I – rostlagichning sxemasi OK teskari bog‘lanish zanjiriga 
kondensator S
tb
va chiqish zanjiriga rezistor R
1
ulash natijasida hosil qilinadi (13.1 
– jadval ikkinchi qatorining birinchi ustuniga qarang). Buning natijasida rostlagich 
integrallovchi qurilma xususiyatiga ega bo‘ladi va uning chiqishidagi kuchlanish 
kirish signalining integrali bilan belgilanadi (13.1 – jadval ikkinchi qatorining 3 
ustuni). I – rostlagichning o‘tish jarayoni funksiyasi 13.1 – jadval ikkinchi qatori 5 
ustunida keltirilgan ko‘rinishda bo‘ladi. 
Differennsial D – rostlagichning sxemasi 13.1 – jadval uchinchi qatorining 
1 ustunida keltirilgan. Bu sxemali OK sxemasi 
1
С
R
T
ТБ

koeffisientli kirish 
signalini differensialash imkonini beradi. Ideal D – rostlagichning o‘tish jarayoni 
funksiyasi, cheksiz amplitudaga va juda kichik davomiylikka ega bo‘lgan elektr 
impulsi ko‘rinishda bo‘ladi.
Nodavriy A – rostlagichning sxemasi 13.1 – jadvalning to‘rtinchi qatori 
ikkinchi ustunida keltirilgan. Bu rostlagichning o‘tish jarayoni funksiyasi chiqish 
signaliningg vaqt bo‘yicha eksponensial o‘zgarishi ko‘rinishiga ega bo‘ladi.
Shuningdek proporsional – integral (PI), proporsional – diferensial (PD) 
va proporsional – integral – differnsial (PID) rostlagichlarning sxemalari va 
tavsiflari 13.1 – jadvalning mos ravishda 5 – 7 qatorlarida keltirilgan. Bu 
rostlagichlar chiqish signalarini kompleks tarzda o‘zgartirishi sababli ham bu 
rostlagichli elektr yuritmalar murakkab qonuniyatlar asosida boshqariladi. 
Diskret vaqtli tasodifiy signal. 
Namuna olish va miqdoriy qo'llaniladigan qiymat raqamli deyiladi. 
Bir xil (chiziqli) kvantlash - bir qator qiymatlarni teng uzunlikdagi 
segmentlarga bo'lish. Asl qiymatni doimiy qiymat (kvantifikatsiya qilish bosqichi) 
bilan ajratish va barcha qismini xususiy holda ajratish mumkin:

---

78 
Sifat miqdori - namunalarning o'lchamlarini raqamli signallar bilan 
ifodalash. Ikkilik kodda kvantlash uchun, Umindan Umaxgacha bo'lgan signal 
kuchlanish oralig'i 2n intervalgacha bo'linadi.
Har bir intervalga ikki tomonlama raqam kodi - ikkilik raqam bilan saqlangan 
intervalning raqami beriladi. Signalning har bir namunasiga ushbu namunadagi 
kuchlanish qiymati tushadigan intervalning kodi beriladi. Shunday qilib, analog 
signal signalning kattaligiga mos keladigan ikkilik raqamlar ketma-ketligi bilan 
ifodalanadi, ya'ni raqamli signal Bundan tashqari, har bir ikkilik raqam yuqori (1) 
va past (0) darajadagi pulslar ketma-ketligi bilan ifodalanadi. 
Raqamli signallarni qayta ishlash 
Raqamli signalni ishlash alohida signal uzatish va ma'lumotlar uzatish 
signalizatsiya tizimlarida ishlaydi. Ayrim transformatsiyalar matematikasi, 
analogiya matematika chuqurliklarida 18-asrga kelib, seriyalar nazariyasi va 
funksiyalarning interpolatsiyasi va yaqinlashuvi uchun qo'llanilishi natijasida paydo 
bo'lgan, ammo birinchi kompyuterlarning paydo bo'lishi bilan XX asrda jadal 
rivojlanishga erishilgan.
Prinsipial jihatdan, asosiy tamoyillar asosida alohida ishlab chiqilgan mate-
matik apparat analog signal va tizimlarning o'zgarishiga o'xshaydi. Biroq, ma'lu-
motlarning nomuvofiqligi ushbu omilni hisobga olishni talab qiladi va uni e'tibor-
siz qoldirish muhim xatolarga olib kelishi mumkin. Bundan tashqari, alohida 
matematikaning bir qator usullari analitik matematikada o'xshash emas. 

---

79