Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

Bog‘liqlik (kommunikativlik) xususiyati 
Murakkab tizimdagi elementlar bir biri bilan har hil munosabatlarda 
bo‘lishadi. Agar ba’zi elementlar alohida bo‘lib qolib, ularning boshqa elementlar 
bilan bog‘liqligi aniqlanmasa, tizim haqidagi ma’lumot to‘liq bo‘lmaydi. Agar har 
bir elementning boshqa elementlar bilan bog‘liqligi to‘g‘risidagi ma’lumot to‘liq 
aniqlansa, u holda tizim determi-nistik deb nomlanadi. 
Deterministik tizimlar ko‘pincha mexanika va matematika sohasida uchraydi. 
Ijtimoiy tizimlar esa deterministik bo‘lmaydi. Murakkab tizimdagi elementlar bir 
biriga nisbatan ierarxik yoki boshqacha holda joylashgan bo‘ladi.
Qaysidir elementlar tizimning yuqori pog‘onasida joylashgan bo‘lsa, 
boshqalari – quyi yoki parallel pog‘onada joylashgan bo‘ladi. Masalan, universitet 
boshqaruvi tizimida rektor element sifatida eng yuqori pog‘onada tursa, prorektorlar 
boshqa elementlar sifatida ikkinchi pog‘onada turishadi va xokazolar. 
Maqsadga intilish xususiyati 
Har qanday murakkab tizim maqsadga intilgan bo‘ladi. Maqsadga intilish 
tizim ichida dasturlangan bo‘ladi. Murakkab tizim avtonom ravishda ishlay oladi va 
muayan maqsadga intiladi. Agar tizim maqsadga intilmasa, demak u murakkab tizim 
emas, aksincha, sodda tizim. 
Murakkab tizimda qaror qabul qiluvchi yoki boshqaruvchi quyi tizim yoki 
gomeostazis xususiyati mavjud bo‘ladi. Murakkab tizim qarorlar qabul qilish 

---

111 
mexanizmi orqali yoki avtomatik tarzda yoki muvozanatga tortuvchi kuch 
yordamida boshqarilishi mumkin. Avtomatik tarzda boshqariladigan murakkab 
tizimlar kibernetik tizimlar bo‘lib, kibernetika tomonidan o‘rganiladi va mazkur 
darslik doirasida ko‘rilmaydi. 
Ma'lumotlarni uzatish bosqichida ma'lumotlarni uzatish boshqariladi. Unda 
har bir pakеtdan nusxa olinadi, uning nazorat yig`indisi hisoblanadi. Bu bosqichda 
har bir pakеt nusxasi ular marshrutining kеyingi nuqtasiga bеxato еtib borguncha 
saqlab turiladi.