Modul. Fanga kirish. Texnologik jarayonlarni boshqarishda hisoblash texnikasining roli

2-rasm. Iqtisodiy samaradorlikning AT ni joriy qilishga sarflanadigan kapital 
xarajatlarga bog‘liqligi. 
 
bu yerda: (}-Kb)f -i -qurilmaning yuklanganlik koeffitsiyentini hisobga olgan 
holdagi to‘xtashlar jadalligi, n — zanjirdagi qurilmalar soni. Parallel qurilmalar 
guruhi uchun, ya’ni biri ishchi ho-latda, boshqasi zaxira holatida bo‘lgan qurilmalar 
uchun to ‘xtashlar jadalligini ushbu formula bilan hisoblash mumkin: 
 
Avtomatlashtirish tizimlarining ishonchliligini oshirish uslublari. Ishonchlilikni 
oshirishning asosiy uslublari ishlab chiqish bosqichida ko‘zda tutilgan 
zaxiralash(ortiqchalik ishlatish davrida yaxshi texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash 
hisoblanadi. Funksional, struktur (tuzilma) zaxira-lash mavjud. Funksional 
zaxiralash tizimga o‘xshash o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi vazifalarni kiritish bilan 
ta’minlanadi, masalan, analogli va raqamli qayd etish, qo‘lda va masofadan turib 
boshqarish, asboblar yordamida va displeyda nazorat qilish va hok. Struktur 
zaxiralash boshqa-rishning eng muhim vazifalarini bajarishda qurilmalarni parallel 
o ‘rnatishni nazarda tutadi.
Struktur zaxiraning quyidagi turlari farq qilinadi: ishchi qurilmalar to 
‘xtaganda zaxira qu-rilmalarni avtomatik ulash (,,issiq“ zaxiralash) oldindan montaj 

---

144 
qilingan zaxira qurulmani kom-mutatsion aloqalarning o‘zgarishi hisobiga ulash 
(,,sovuq“ zaxiralash);
Texnik xizmat ko‘rsatishni va ta’mirlashni tashkil etish, bir tomondan, 
qurilmalarning ishonchliligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarni, yuz berishi mumkin 
bo‘lgan to‘xtashlarni oldindan ay-tish maqsadida to ‘plash va tahlil qilish, ikkinchi 
tomondan esa — optimal davriylikni va avto-matik, va nazorato‘lchov asboblarini 
(NO‘A) ta’mirlash ishlari hajmini ishlab chiqish, va ta’min-lashni ko‘zda tutadi. 
Ishonchlilik to‘g‘risidagi m a’lumotlarni to ‘plash (N O ‘A) sexlaridagi as-
bobsozlari va ta’mirlash xizmati xodimlari zimmasiga yuklanishi mumkin. Bu 
maqsadda to‘x-tashlarni hisobga olish jurnaliga nosozlik vaqti, joyi va sababi, uni 
bartaraf qilish usuli hamda bunga ketadigan mehnat xarajatlari yozib qo‘yiladi. Har 
bir qurilma uchun daftar tutiladi; unga to’xtashlar haqidagi m a’lumotlardan 
tashqari, qurilmaning pasport tavsifi (chiqarilgan yili, tay-yorlovchi zavod, ishga 
tushirilgan sana) va profilaktik ko‘riklar natijalari, va ta’mirlashlar natija-lari 
yoziladi. Avtomatlashtirishni boshqarish tizimlariga texnik xizmat ko‘rsatish 
ta’mirlashlar orasidagi davrda ishonchlilik ko‘rsatkichlarini kerakli darajada tutib 
turishning asosiy usuli hi-soblanadi. U ayrim qurilmalar va bog‘lanish kanallarining 
metrologik tavsiflarini hamda ish xu-susiyatini test signallari bo‘yicha tekshirishni; 
qurilmalarni tozalashni; qurilmalarning ayrim ele-mentlarini sozlash va 
almashtirishni; elektr va truba (quvur)li o ‘tkazgich ajraluvchi birikmalari, 
kontaktlari va mustahkamlagichlarining ishlash xususiyati va ishonchliligini 
tekshirishni nazarda tutadi. Texnik xizmat ko‘rsatish davrida o‘tkaziladigan 
ta’mirlash ishlari joriy ta ’mirlash deyila-di, ular avtomatlashtirish vositalarining ish 
xususiyatini ta’minlash yoki tiklash uchun bajariladi hamda tizimning ayrim 
qismlarini almashtirishdan va (yoki) tiklashdan iborat. Ishonchlilik ko‘r-
satkichlarini to’la tiklash uchun tizimning barcha qismlarini nazorat ta’mirini 
o‘tkazib, so‘ng tek-shirish zarur. 
Avtomatik elementlarning ishonchliligi deb, ularning ekspluatatsiya 
jarayonida ishlash qobiliyatini saqlash xususiyati tushuniladi. Ishonchlilikka baho 
berishda, “buzilish” (“отказ”) tushunchasi ishlatilinadi.
Avtomatik elementining “buzilishi” deb, uning ishdan chiqish element funksi-
yalarini qoniqarsiz bajarishga olib keladigan parametirlarning o
’zgarishiga aytiladi. 
Ishonchlilikni eng muhim ko'rsatkichlaridan biri bo'lib, nosozlik (buzilish) jadalligi 
hisoblanadi: 
 
bu yerdagi N(t)–vaqtni t paytida ishga layoqatli elementlarning soni; 
N(t+
𝞓t)-vaqtni (t+𝞓t)paytida ishga layoqatli elementlarning soni; 

---

145 
No’r(𝞓t)- 𝞓t vaqtni ichida ishga layoqatli elementlarning soni; 
Nosozlik ishlikni jadalligi bo'yicha ishonchlikni ko'pgina asosiy ko'rsatkich-
larini masalan, beshikast (nosozlik etmasdan) ishlash ehtimolligi va nosozlikgacha 
o'rtacha ishlashlik muddatini hisoblab topish mumkin. 
Avtomatika elementlarining sifatini baholashda, ularning tezkor ishlashligi 
muhim ahamiyatga ega. Bunda ularning vaqt doimiysi, ulanish (ishga tushish) vaqti, 
uzilish (ajralish) vaqti va boshqa ko'rsatkichlari ham ko'rib chiqiladi. 

---

146