Moliya-bozori-doc-2-mavzu pdf

Obligatsiya (lotin. obligatio - majburiyat) – obligatsiyani saqlovchining
obligatsiyaning nominal qiymatini yoki boshqa mulkiy ekvivalentini obligatsiyani
chiqargan shaxsdan obligatsiyada nazarda tutilgan muddatda olishga,
obligatsiyaning nominal qiymatidan qayd etilgan foizni olishga bo'igan huquqini
yoxud boshqa mulkiy huquqlarini tasdiqlovchi emissiyaviy qimmatli qog'oz.
Soddaroq qilib aytganda, bu uning egasi qarz berganligidan guvohlik beruvchi va
unga ushbu qimmatli qog'ozning nominal qiymatini unda ko'rsatilgan muddatda
belgilangan (qat'iy) foiz to'langan holda qoplash majburiyatini tasdiqlovchi
qimmatli qog'ozdir.
Aksiyadan farqli ravishda obligatsiya emitentning mol-mulkiga nisbatan
mulk unvoni hisoblanmaydi. U ovoz berish va boshqarish huquqini bermaydi.
Obligatsiya - bu bir shaxsning (sarmoyador - kreditorning) boshqa bir
shaxsga (emitent - qarzdorga) mablag'larini vaqtinchalik foydalanish uchun
berganligi (kredit) haqidagi guvohnomadir. Obligatsiyalar ma'lum muddatga
chiqariladi va so'ndirilishi hatto Emitentning faoliyati tugatilgan yilda ularning
egalari qimmatli qog'ozlar boshqa turlarining egalariga qaraganda an'anaviy
tarzda
ustunlikka ega bo'ladi.
Emitentning xususiyatiga ko'ra, obligatsiyalar quyidagi uch katta
guruhga bo'linadi: davlat obligatsiyalari, munitsipal obligatsiyalar, korxonalar
obligatsiyalari.
Davlat qimmatli qog'ozlari - O'zbekiston Respublikasining g'azna
majburiyatlari va O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi vakolat bergan
organ tomonidan chiqarilgan obligatsiyalar, shuningdek, O'zbekiston
Respublikasi Markaziy bankining obligatsiyalari.
Davlat obligatsiyalari, odatda, rnamlakatning mol-mulki, boyligi bilan
kafolatlangan va shuning uchun ham investitsiya aktivlarining eng ishonchli turi
hisoblanadi. Davlat obligatsiyalari bo'yicha olingan daromadlar soliqqa
tortilmaydi.
Shuning
uchun
ular
bo'yicha
foiz
stavkalari korporatsiyalaming eng birinchi darajali obligatsiyalari bo'yicha
to'lanadigan foiz stavkalariga qaraganda past. Bozor iqtisodiyoti rivojlangan
mamlakatlarda
jami
davlat
qarzining
katta
qismini aynan turli yillarda chiqarilgan obligatsiyalar tashkil etadi.
O'zbekiston davlat obligatsiyalari - bu respublika ichki qarzlari
obligatsiyalaridir. Bunday obligatsiyalarni chiqarish to'g'risidagi qaror hukumat
tomonidan
qabul
qilinadi.
Mustaqil
O'zbekiston
tarixida davlat obligatsiyalarining ikki xii turi chiqarilishiga yo'l qo'yildi. Birinchisi,
1992-yil mayda - 12 foizli ichki yutuqli zayom. Bu sobiq Ittifoqning parchalanishi
munosabati
bilan
sodir
bo'igan
keskin intlatsiya va sobiq Ittifoq hukumati tomonidan qog'oz pul birliklarining
muomalaga me'yoridan ortiq darajada chiqariIishi tufayli aholi uchun juda
muvaffaqiyatsiz tugadi. Ikkinchisi, 1996-yil martda - korxona va tashkilotlar
uchun
davlat
qisqa
muddatli
obligatsiyalari (DQMO) ko'rinishidagi obligatsiya zayomi, u mamlakat xazinasi va
sarmoyador korxonalarga daromadlar keltirgan holda juda muvatfaqiyatli amal
qilib turibdi.
O'zbekistonda DQMOning dastlabki kimoshdi savdosi 1996-yil 28-martda
bo'lib o'tdi. Moliya vazirligi obligatsiyalarning emitenti hisoblanadi. Obligatsiyalar
emissiyasi davriy ravishda alohida nashrlar shaldida amalga oshiriladi. Har bir

---

nashr, odatda, bir oyda bir marta chiqariladi. Obligatsiyalar 3, 6 va 12 oy
muddatlarga chiqariladi. Obligatsiyalarni ularni sotishga vakolat berilgan
tashkilot (diler)lar orqali xarid qilgan yuridik shaxslar obligatsiyalarning
egasi bo'lishi mumkin. Obligatsiyalar nashrlarining kimoshdi savdosi, savdolari,
hisob-kitoblari va ularga ko'rsatiladigan boshqa xizmatlar O'zbekiston
Respublikasi valuta birjasida amalga oshiriladi.