Молия мохияти ва функциялари. Молия тизими ва унинг асосий бугинлари


Бюджетлараро тизим хақида тушунча


Download 147 Kb.
bet6/6
Sana21.06.2023
Hajmi147 Kb.
#1640915
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
1355149067 40814

Бюджетлараро тизим хақида тушунча
Узбекситонда амалга оширилаетган ислохатларнинг пироврд максади эркин бозор иктисодиети ва оид ташки сиесат утказувчи кучли хукукий давлат,демократик жамият куришдан иборатдир.Айни пайтда онгимизга ишбилармон,тадбиркор, пул, миллий валюта,банк кредит,бюджет,солик каби тушунчалар борган сари купрок сингиб бораяпти. Бу тушунчаларнинг барчаси молия тизими билан бевосита боглик. Молия тизими деганда ялпи ижти моий махсулотни таксимлаш ва кайта таксимлаш жараенида пайдо буладиган ва давлат томонидан умуммамлакат вазифаларини амалга ошириш учун фойдаланадиган пул маблагларини мажмуаси тушунилади.
У асосан уч бугиндан иборат:
1). Давлат бюджети.
2). Махаллий бюджет.
3). Корхана,фирмалар бюджети.
1. Давлат бюджетининг умумий молия муносабатлари таркибидаги урни ва ахамияти Давлат бюджети деганда умумжамият микиесида марказлашган ва давлат иштирокида хосил булувчи ва сарфланувчи молиявий ресурслар тушунилади. Унинг асосий вазифаси молиявий воситалар ердамиа иктисодиетни самарали ривожлантириш ва умумдавлат микесидаги вазифаларни хал килишдир. Давлат уз вазифаларини бажариш учун харажатлар килиш зарур.Давлат харажатлари молиявий ресурсларни давлат фаолияти билан боглик эхтиежларни кондириш учун сарфланиши билдиради.Умумдавлат харажатлари аник максатларга каратилади ва режалаштирилади. Бу харажатлар бюджет томонидан молиялаштирилади. Бюджет харажтлари умумдавлат молия фондини ташкил этган тушумлар таксимланиб, маълум максад йулида ишлатилишидир. Бюджет харажатлари ишлатилишига кура турт хил булади:
а). Ишлаб чикаришни ривожлантириш учун кетадиган сарфлар,хусусан инветийия сарфлари.
б). Ижтимоий- маданий,яъни давлатга карашли ижтимоий- маданий хизмат сохаларини,чунончи,согликни саклаш,ижтимоий таъминот,жисмоний тарбия,спорт,маориф ва маданиятни пул билан таъминлаб турли сарфлари.
в). Давлат бошкарув харажатлари еки хар хил тоифадаги давлат
идоралари харажатлари.
г). Мамлакатни мудофаа килиш еки харбий харажатлар ( бюджет
дроматлари унинг харажатларини коплаши шарт).Хозирча ноишлаб чикариш сохаларининг ривожланишида асосий манба давлат бюджети хисобланар эди. Мамлакатимиз миллий даромадини кайта таксимлаш натижасида унинг купрок кисми молиявий рсурс сифатида ноишлаб чикариш сохаларига йуналтирилади. Аммо бозор иктисодиетига утиш даври бу сохаларни молиялаштириш буйича хам янги йуналишларни жорий этишни такозо этмокда. Олий ва урта махсус таълими тизимида талабаларни шартнома асосида кабул килиш,бошка сохаларда хам тижорат фаолиятини ривожлантириш ва хакозалар шулар жумласига киради.
Узбекистон Республикаси давлат бюджети Каракалпогистон Республикаси бюджетини, вилоятлар,шахар ватуманлар бюджетларини бирлаштиради. Республика давлат бюджети томонидан давлат ахамиятига молик хужалик ва маданий курилишлар, ташки савдони ривожлантириш,давлат ахамиятига молик корхона ва ташкилотлар молиялаштирилади.
Давлат бюджетининг асосий бугини махаллий бюджетлар хисобланади. Махаллий бюджет томонидан деярли барча ишлаб чикариш сохалари молиялаштирилади. Махаллий бюджет томонидан молиялаштириладиган корхоналарнинг даромад ва харажатларини тасдиклаш ва узгартириш хукуки шу худудлардаги махаллий хокимиятларга берилган. Уз даромадига эга булмаган ва бюджет томонидан молиялаштириладиган корхона ва ташкилотлар бюджет ташкилотлари деб юритилади. Уларнинг харажатлари махсус сметалар асосида аникланади.
Бундан ташкари, хужалик хисобида ишлайдиган, лекин даромадлари уз харажатлари копламайдиган бир катор корхоналар, яъни маданият ва саънат, жисмоний тарбия ва спорт, коммунал хужаликларнинг бир кисми давлат бюджети томонидан молиялаштирилади.
2. Бюджетини бошка иктисодий категориялар билан муносабати. Иктисодиетда барча категорияларни бир-биридан алохида холда ишлатиш мумкин эмас, чунки уларнинг хаммаси бир-бири билан доимо богланишда амал килади. Иктисодий категория сифатида бюджет хам шулар жумласига киради. Куйида бюджетни баъзи бир иктисодий категориялар билан муносабатини куриб утамиз: -соликлар; Соликлар давлат ва махаллий бюджетлар даромадининг асосий молиявий манбаи хисобланади. Соликлар энг аввало давлатнинг ижтимоий зарурий вазифаларини молиявий маблаглар билан таъминлашнинг зарурлигидан келиб чикади. Бу вазифаларни амалга
ошириш нихоятда куп молиявий ресурсларни талаб килади. Бозор иктисодиети шароитида бу ресурсларни факат солик ва туловлар оркали амалга ошириш мумкин. Бозор иктисодиети ривожланган мамлакатларда соликларнинг ижтимоий иктисодий ахамияти жуда катта, улар давлат бюджетининг 90%ини , махаллий бюджет дароммадларини 70%иниберади . -молия; молия категория сифатида пул фондларини ташкил этиш ва уларни таксимлаш ва уларни сарфланиши устидан назорат олиб бориш каби функцияларни бажариб, бюджетни айнан такрорлайди, яъни улар уртасида деярли тафовут булмайди. Давлат бюджетини тайерлаш ва ижросини молия вазирлиги амалга оширади. -кредит; Хукумат давлат бюджетини такчилиги юзага келганда, уни коплаш учун кредитдан фойдаланади. Такчилликни коплаш учун чет мамлакатлардан,Марказий банк кредитларидан,давлат облигацияларини ахолига сотишдан тушган маблагларни ишлатади.

  • Дотация; Бу иктисодиетга бюджет оркали таъсир этиш воситаларидан бири, кайтариб бермаслик шарти билан маблаг ажратишдир. Фаолияти давлат ахамиятига молик,лекин уз даромади билан харажатларни коплай олмайдиган корхона ва ташкилотларга бюджет томонидан дотация билан мадад берилади.

- Субсидия; Бу умумий дотация булиб,у махаллий бюджетларга давлат бюджетидан ажратилади.Уни ишлатиш махаллий хокимият ихтиерида булиб,марказ унга аралашмайди.
-Субвенция; Бу максадли дотация булиб, у махаллий бюджетларгадавлат бюджетидан ажратилади. Уни мулжалланган максад учун сарфлаш мажбурий ва буни давлат назорат килади.Агар субвенция бошка максадда ишлатилган булса,у кайтариб олинади.
3. Давлат бюджетини таксимлаш ва назорат функциялари. Бюджет томонидан молиялаштириладиган максадли йуналишдаги чоракларга таксимланган харажатларнинг асосий хужжати харажатлар сметасидир. Ихтиерига бюджет томонидан пул маблаглари берилган корхона ва ташкилотлар кредит таксимловчилар дейилади.Агар бюджет томонидан молиялаштириладиган корхоналар бошка тушумларга эга булсалар, бу тушумлар махсус маблаглар сметасида курсатилади ва алохида харажат килинади. Бюджет ташкилотларини молиялаштирилиш зарур булган харажатлар хар бир тармокнинг уз олдига куйган вазифаларига караб аникланади. Харажатларни аниклашда молиявий тажрибадан фрйдаланилади,яъни бюджет корхона ва ташкилотларнинг уртача
йиллик санок бирлигига эътибор берилади .Масалан;касалхоналар учун найлар сони,таълим сохасида талаба ва укувчиларсони ва х.к. Бюджет муассасалар учун смета асосида очилган молиялаштириш хисоби бюджетчилар учун белгиланган тартибда бухгалтерия хисоби ва хисобати асосида юритилади. Бухгалтерия хисобининг узига хос томони шундаки,улар уз хисоб ва хиосбат шаклларини олиб бориш,уни балансда еритиш жараенларини республика Молия вазирлигининг бюджет тузилиши ва бюджет жараени тугрисидан кулланмалари ва норматив хужжатлари асосида амалга оширадилар.Хисобни назорат килиб бориш асосида бюджетнинг бажарилиши давомида белгиланган муддатларда урнатилган суммаларни ва режалаштирилган даромадларни ва кузда тутилган харажатларни амалга оширилиши текширилиб борилади.Бюджет муассасаларида бюджетдан фойдаланиш ва бюджет смета харажатларининиг бухгалтерия хисоби бюджет хисоби деб юритилади.Бюджет хисоби бюджетни бажарилиши устидан назорат килувчи восита сифатида кенгайирилган такрор ишлаб чикариши учун миллий даромадни таксимлашга ва кайта таксимлашга хамкорлик килиб,таксимланган бюджетнинг тугри бажарилишига хизмат килади. Бюджетни бажарилишини таъминлаш республика Молия вазирлигига ва унинг вилоят, туман ва шахар булимларига топширилган.Республика Молия вазирлиги доимий равишда тула ва стандартлашган равишда бюджет маблаглари харакатининг хисобини олиб боради,услубий кулланмаларни
ишлаб чикади ва тасдиклайди,бюджет муассасалари смета харажатлари бажарилиши,хисоботларнинг тузилиши ва хисобини олиб бориш тартибурнтади.
Download 147 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling