Корреляцион таҳлилни қўллаш бир ёки бир нечта омиллар таъсири остида бўлган натижавий кўрсаткичлар ўзгаришини аниқлаш (мутлақ ўлчамда), ҳар бир омилдан натижавий кўрсаткичнинг нисбий боғланиш даражасини аниқлашда фойдаланилади. Меҳнат унумдорлиги (Y) нинг ишчилар ёши (x) га боғлиқлиги
x
|
y
|
x/10
|
xy
|
x2
|
x2y
|
x3
|
x4
|
yx
|
20
|
4,2
|
2,0
|
8,4
|
4,00
|
16,8
|
8,0
|
16
|
3,93
|
25
|
4,8
|
2,5
|
12,0
|
6,25
|
30,0
|
15,62
|
39
|
4,90
|
30
|
5,3
|
3,0
|
15,9
|
9,00
|
47,7
|
27,00
|
81
|
5,55
|
35
|
6,0
|
3,5
|
21,0
|
12,25
|
73,5
|
42,87
|
150
|
5,95
|
40
|
6,2
|
4,0
|
24,8
|
16,00
|
99,2
|
64,00
|
256
|
6,05
|
45
|
5,8
|
4,5
|
26,1
|
20,25
|
117,4
|
91,13
|
410
|
5,90
|
50
|
5,3
|
5,0
|
26,5
|
25,00
|
132,5
|
125,00
|
625
|
5,43
|
55
|
4,4
|
5,5
|
24,2
|
30,25
|
133,1
|
166,40
|
915
|
4,78
|
60
|
4,0
|
6,0
|
24,0
|
36,00
|
144,0
|
216,00
|
1296
|
3,70
|
Жами
|
46,0
|
36,0
|
183,0
|
159,00
|
794,0
|
756,00
|
3788
|
46,00
| Корреляция Иқтисодий таҳлилда эгри чизиқли боғланишни ёзиш учун, кўпинча, гипербола қўлланилади Унинг параметрларини аниқлаш учун қуйидаги тенгламалар тизимласини ечиш керак: Гипербола икки кўрсаткич орасидаги қуйидаги боғланишни тавсифлайди. Агар, битта ўзгарувчи ошса бошқасининг қиймати маълум даражагача ўсади, кейин эса ўсиш пасаяди, масалан, ҳосилдорлик неча марта ўғит солинганликка, ҳайвонларнинг маҳсулдорлиги уларнинг боқилишига, маҳсулот таннархи ишлаб чиқариш ҳажмига боғлиқлиги ва ҳ.к.
Корреляция Омилли ва натижавий кўрсаткичлар боғланишларинингчамбарчаслигини ўлчаш учун корреляция коэффициентлари ҳисобланади. Ўрганилаётган кўрсаткичлар орасидаги боғланишнинг тўғри чизиқли шаклида бўлган ҳолатида у қуйидаги формуладан топилади: Корреляция Эгри чизиқли боғланишда корреляцион муносабатни аниқлаш учун бошланғич маълумотларни ҳисоблаш
Y
|
Yx
| | |
Y-Yx
| |
4,2
|
3,93
|
-0,9
|
0,81
|
+0,27
|
0,073
|
4,8
|
4,90
|
-0,3
|
0,09
|
-0,10
|
0,010
|
5,3
|
5,55
|
+0,2
|
0,04
|
-0,25
|
0,062
|
6,0
|
5,95
|
+0,9
|
0,81
|
+0,05
|
0,003
|
6,2
|
6,05
|
+1,1
|
1,21
|
+0,15
|
0,022
|
5,8
|
5,90
|
+0,7
|
0,49
|
-0,10
|
0,010
|
5,3
|
5,43
|
+0,2
|
0,04
|
-0,13
|
0,017
|
4,4
|
4,78
|
-0,7
|
0,49
|
-0,38
|
0,144
|
4,0
|
3,70
|
-1,1
|
1,21
|
+0,30
|
0,090
| | |
46,0
|
-
|
5,19
|
-
|
0,431
| | | | | | | | Назарий ўйин усули Назарий ўйин усули ва таҳлилда фойдаланишнинг ўзига хос томонлари. Назарий ўйин усули ўрганилаётган воқелик тафсифига кўра ундаги мавжуд вазиятлар ичида энг мақбул стратегиянинг топишни тадқиқ қилади. Бунда корхона учун энг қулай ва мақбул вазият стратегия қилиб бошқарув қарорлари асосида белгилаб олинади. Мазкур ҳолатни математик кўринишга келтиришда ҳар бир вазиятни алоҳида ўйин иштирокчиси деб белгилаб олинади. Ҳар бир иштирокчи эса ўзининг манфаатини максималлаштиришни бошқа иштирокчилар ҳисобидан амалга оширишга ҳаракат қилади. Назарий ўйин усулида масала аниқ формулалаштиришни талаб қилади. Бунда ўйин қоидаси ва иштирокчилар сони белгиланади, иштирокчилар имкониятидаги стратегиялар аниқланади, ютуқлар ва ютқазишлар ўрганилади. Масалаларни ҳал қилишда алгебранинг чизиқли тенгламалар ва тенгсизликлар тизими усуллари ва бошқа шу кабилардан фойдаланилади. Назарий ўйин усулининг мазмунини қуйидаги мисолда кўришимиз мумкин. Назарий ўйин усули Болалар устки кийими ишлаб чиқаришга ихтисослашган кичик корхона октябрь ва ноябрь ойларида бир дона куртка ишлаб чиқариш учун 30,0минг сўм харажат қилади, бир дона пальто ишлаб чиқариш учун эса -40,0минг сўм харажат қилади. Сотиш баҳоси эса куртка учун - 35,0 минг сўм бўлса, Пальто учун эса – 50,0 минг сўм. Кўп йиллик кузатишлар шуни кўрсатадики корхона ҳаво илиқ келса 270 дона куртка, 170 дона пальто сотар экан. Совуқ ҳавода эса 200 дона куртка маҳсулоти, 250 дона пальто маҳсулотини сотиш имконияти мавжуд. Назарий ўйин усули (мисол) Об-ҳавони қандай бўлишлиги аввалдан башорат қилиш қийинлигини эътиборга олиб, яъни табиат инжиқлигини ҳисобга олган ҳолда корхонага тушадиган тушумни барқарорлаштириш талаб этилса, қуйидагича ҳисоб- китоб ишлари амалга оширилади. 1. Мавсум илиқ келса корхона тушуми қуйидагича бўлади. 270* 35 + 170 *50 = 19500,0 минг сўм; 2. Мавсум совуқ келса корхона тушуми қуйидагича бўлади. 200 * 35 + 600*50 = 17950,0 минг сўм. Бу ерда корхонанинг илиқ ҳаво учун мўлжаллаган стратегиясини А ҳамда совуқ ҳаво учун эса В, табиатнинг илиқ ҳавоси учун С, совуқ ҳавоси учун D кабибелгилашларини киритамиз Корхона учун А ва В стратегиялардан ташқари, табиатнинг инжиқлиги ҳам мавжуд. Бу ҳолат ҳам эришиладиган тушум, натижада эса фойдага (зарар) ўз таъсирини кўрсатади. Мисол учун, корхона А стратегияни қўллади, лекин ҳаво совуқ (D) келди. Бунда корхонанинг тушуми: 200 * 35 + 170 *50 – 80 * 40 = 12300 минг сўм. Агар корхона В стратегияни кўллаган ҳолда С илиқ ҳаво бўлса, у ҳолда: 200 * 35 - 70 * 30 + 170 *50 = 1300 минг сўмни ташкил этади. Юқоридаги маълумотлардан фойдаланиб эса, қуйидаги матрица жадвалини тузамиз. Бунда корхона Р1- команда, табиатни эса Р2 шартли белги билан белгилаб оламиз.
Иштирок-
чилар
|
Р2 (Табиат)
| | | | | |
Стратегия
|
С
|
D
|
Min
|
P1(Корхона)
|
A
|
19500
|
12300
|
12300
| | |
B
|
13400
|
17950
|
13400
| | |
Max
|
19500
|
17950
|
-
|
Р1 ўйинчининг А стратегиясида частотани номалум Х билан белгилаймиз. Мазкур ҳолатда В стратегиядаги частота эса (1-Х) миқдорга тенг бўлади.
Эндиги навбатда қуйидаги ҳисоб-китобларни амалга оширамиз:
19500Х+12300(1-Х)=13400Х + 17950(1-Х)
117500Х=56500
Х=0,48 (1-0,48)=0,52
19500*0,48 + 12300*0,52=15756
13400*0,48 + 17950*0,52=15766
(200 + 250)*0,48 +(270+170)*0,52 = 236 куртка + 208 пальто
Демак корхона шунча ассортиментдаги масулот ишлаб чиқариши унинг омиллар тасирида тушумнинг ва даромадгнинг бир хиллигини таминлаш имокнияни беради.
| | | | |
Do'stlaringiz bilan baham: |
