Moliyaviy va boshqaruv hisobi

№ 
Ko’rsatkichlar 
A 
V 
Jami 
1. 
Sotishning hajmi, dona 
100000 
20000 
120000 
2. 
1-dona uchun narxi, so’m 
2000 
3000 
- 
3. 
Sotishdan tushgan daromad, ming so’m 
200000 
60000 
260000 

---

317 
4. 
1-donaga bo’lgan o’zgaruvchan sarflar, 
so’m
1600 
1900 
- 
5. 
Sotishning butun hajmiga bo’lgan 
o’zgaruvchan sarflar, ming so’m 
160000 
38000 
198000 
6. 
Marjinal daromad, ming so’m 
40000 
22000 
62000 
7. 
Doimiy sarflar, ming so’m 
x 
x 
30000 
8. 
Sof foyda, ming so’m 
x 
x 
32000 
V mahsuloti 1-donasining sotishiga A mahsulotining 5 donasi to’g’ri keladi. 
Keyinchalik V mahsulotning x dona kritik nuqtasi va 5x- A mahsulotining 
miqdoriga shartli ravishda yo’l qyiladi. 
Joyiga qo’yishda quyidagilarga ega bo’lamiz: 
(2000 x 5x) + 3000x - (1600x5x) - 1900x - 30000000 = 0 
10000 = 3000x - 8000x - 1900x - 30000000 = 0 
3100x = 30000000 so’m, 
x = 9677 dona - V mahsuloti 
9677 dona x 5 = 48385 dona- A mahsuloti, 
9677 dona + 48385 dona = 58062 dona V va A mahsulotlari. 
Sotish hajmining kritik nuqtasi - 58062 dona, shundan 9677 dona V 
mahsuloti va 48385 dona A mahsuloti hisoblanadi. 
Aytaylik, sotilgan mahsulot tizimining quyidagi o’zgarishlari sodir bo’ldi 
(9.2-jadvalga qarang). 
9.2-jadval 
Tizimli siljishlarning ta’siri tahlil 
№ 
Ko’rsatkichlar 
A 
V 
Jami 
1. 
Sotishning hajmi, dona 
80000 
40000 
120000 
2. 
1-dona uchun narxi, so’m 
2000 
3000 
- 

---

318 
3. 
Sotishdan tushgan daromad, ming 
so’m 
160000 
120000 
280000 
4. 
1-donaga bo’lgan o’zgaruvchan 
sarflar, so’m
1600 
1900 
- 
5. 
Sotishning butun hajmiga bo’lgan 
o’zgaruvchan sarflar, ming so’m 
128000 
76000 
204000 
6. 
Marjinal daromad, ming so’m 
32000 
44000 
76000 
7. 
Doimiy sarflar, ming so’m 
x 
x 
30000 
8. 
Sof foyda, ming so’m 
x 
x 
46000 
Mahsulot tizimini taqqoslashda yuqori marjinal daromad bilan mahsulot 
hissasining ko’tarilganligini ko’ramiz, shuning uchun sof foyda ko’tarildi. Bunda, 
kritik nuqtani topamiz: 
(2000 x 2x) + 3000x - (1600 x 25x) - 1900x -30000000 = 0, 
4000x + 3000x - 32000x - 1900x – 30000000 = 0, 
1900x = 30000000, 
x = 15790 dona - V mahsuloti, 15790 dona x 2 = 31580 dona- A mahsuloti, 
15790 dona 31580 dona 47370 dona V va A mahsulotlari. 
Sotish hajmining kritik nuqtasi 47370 dona, shundan 15790 dona V mahsuloti 
va 31580 dona A mahsuloti hisoblanadi. Natijani oldingi hisob bilan taqqoslab 
kritik nuqtaning hajm kamayishi tomoniga qarab 1015 donaga o’zgarganini 
belgilaymiz. Bu holda tabiiy holatdagi hajmi o’zgarmasdan qolganligi e’tiborni 
jalb qiladi. 
Demak, sotuvning umumiy hajmini nazorat qilishda ham tizimli siljishlarni 
tahlil qilish kerak, chunki u haqiqiy foydaning rejalashtirilganidan chetga 
chiqishini ko’rsatadi. Mahsulotni sotishni maksimallashtirish resurslar bilan 
ta’minlanganlik nuqtai nazaridan ham ko’riladi. Qo’shimcha ishlab chiqarish 
quvvatlari foydasiz bo’lishi mumkin. 

---

319 
Marjinal daromad usuli- tenglama usulining har xilligi quyidagi formulaga 
asoslanadi:
Marjinal 
daromad 
= 
Sotishdan 
tushgan 
daromad 
- 
Sotishning hajmiga sarflangan 
o’zgaruvchan xarajatlar 
Bunda kritik nuqta,