Monografiya Имомов. Б

Birinchidan, Turkiya hukumatining g‘oyaviy raqibi “Fethullohchi” diniy-
siyosiy tashkiloti va uning etakchilariga qarshi olib borgan kurashi shuni 
ko‘rsatadiki, bundan bir necha yil oldin O‘zbekiston hukumati ko‘rgan choralar 
amalda to‘g‘ri bo‘lib chiqdi. Ayniqsa, uning homiyligidagi o‘quv muassasalarining 
yopilishi O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasidagi “ko‘rinmas to‘siq”ning amalda olib 
tashlanishiga sabab bo‘ldi. 
Ikkinchidan, O‘zbekiston va Turkiya munosabatlarining sovuqlashishi ikki 
davlatni, ayniqsa, Turkiyani moliyaviy mablag‘lardan voz kechishiga majbur qildi. 
O‘zbekiston dengiz portlariga chiqish uchun muqobil variantlarni izladi, tranzit 
transport yo‘llarini rivojlantirib bordi. Shu sababli Ahmet Dovuto‘g‘lining 
“Turkiyaning portlari – O‘zbekistonning ham portlaridir” degan so‘zlari aslida bu 
Turkiyaning o‘z portlariga diqqat e’tiborini qaratishini so‘rashi edi. 
Uchinchidan, O‘zbekiston fuqarolari turizm maqsadida Turkiyaning 
Istanbul, Bodrum va Antaliya singari shaharlariga ko‘p tashrif buyurayotganligi 
Turkiyaga O‘zbekiston bilan tom ma’noda iqtisodiy hamkorlikni kuchaytirishi 
katta foyda keltirishini ko‘rsatib turibdi. 
To‘rtinchidan, Xitoy G‘arbiy Evropa bozorlariga chiqish uchun turli 
transport loyihalarini amalga oshirishni rejalashtirdi. “Beijing Times” gazetasining 
qayd etishicha, Xitoy hukumati 2014 yilda uchta temiryo‘l tarmoqlarini 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

35 
rivojlantirdi. Ushbu tarmoqlardan biri Xitoy g‘arbidagi Urumchi shahridan 
boshlanib, Qozog‘iston, O‘zbekiston, Turkmaniston, Eron va Turkiya orqali 
Germaniyaga etib boradi. Shuning 
uchun ham Ahmet Dovuto‘g‘li 
transport sohasida katta loyihalar 
amalga 
oshirilishi 
rejalashtirilayotganini qayd etib, 
xususan, 
Xitoyning 
“Pekin 
– 
Istanbul” temiryo‘l loyihasi O‘zbekistonga ham foydali hamda O‘zbekistonning 
Turkiya portlariga chiqishi imkonini berishini qayd etganida ham mana shu 
iqtisodiy manfaatlar nazarda tutgan edi. 
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki yillarida 
o‘zaro munosabatlar yaxshi yo‘lga qo‘yildi. Xususan, Turkiya tomonidan 
O‘zbekistonga iqtisodiy va moddiy yordamlar ajratildi, ko‘plab turk 
ishbilarmonlari va firmalari O‘zbekistonga investisiyaviy sarmoyalar ajratildi. 
Natijada Turkiya O‘zbekistonning muhim iqtisodiy hamkorlaridan biriga aylandi.
1991–1999 yillar mobaynida Turkiya Prezidentlari va bosh vazirlari 
O‘zbekistonga rasmiy tashrif buyurib, o‘zaro hamkorlikni ikki tomonlama 
imkoniyatlarining maksimal darajasiga olib chiqishga harakat qildilar. O‘z o‘rnida 
Prezident Islom Karimov ham 4 marotaba Turkiyaga tashrif buyurgan (1991, 1994, 
1997 va 1998 yillarda) bir qancha ijobiy natijalarga erishilgan bo‘lsada, faol 
hamkorlik aloqalari 90-yillarning o‘rtalariga kelib ba’zi muammolar sababli 
kutilganidek samarali bo‘lmadi.
2000-2016 yillarni o‘z ichiga oladigan ikkinchi bosqich esa turg‘unlik davri 
sifatida ushbu davr bir qancha omillarga ko‘ra, ya’ni ichki va tashqi siyosat hamda 
ma’lum shaxsiy, siyosiy ambisiyalar doirasidagi qarorlar bilan tavsiflanadi. 
Turg‘unlik davri 2005 yil Turkiya BMT Bosh Assambleyasida Andijon voqealari 
yuzasidan O‘zbekiston hukumatini nomutanosib kuch ishlatganlikda ayblovchi 
rezolyusiyasini ma’qullab ovoz berishidan boshlangan edi (bu rezolyusiya qabul 
qilinmagan). Shundan so‘ng o‘zaro munosabatlar doimiy ravishda yomonlashib 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

36 
bordi. Tomonlar o‘rtasidagi sovuqchilikning yana bir omili 1993 yilda vatanni tark 
etgan muxolifat a’zolarining Turkiyadan siyosiy boshpana olishi va uni 
O‘zbekistonga qaytarish to‘g‘risidagi rasmiy Toshkentning talablarini turk 
mas’ullari bajarmasdan kelganligi O‘zbekiston hukumati yoki davlat rahbarining 
shaxsiy siyosiy ambisiyalariga mos emasligi bilan bog‘liq edi. Bu davrning asosiy 
xususiyatlaridan yana biri turk investorlarining mamlakatdan chiqarib yuborishga 
bo‘lgan urinishlar bilan ham izohlanadi. 
Bu siyosiy munosabatlar davlatlar o‘rtasidagi iqtisodiy va madaniy 
aloqalarga ham o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatdi. Bunday vaziyatda Turkiya 
xukumati bir necha bor O‘zbekistonga munosabatlarni tiklashga urinib ko‘rdi. 
Misol uchun, 2000 yilda Turkiya Prezidenti A.Sezarni O‘zbekistonga tashrif 
buyurishi, 2003 yilda Turkiya bosh vaziri R.Erdo‘g‘anni tashrifi va 
A.Dovuto‘g‘luni uchrashuvlari ikki davlat o‘rtasida o‘zaro siyosiy munosabatlarni 
tiklash tashabbusi Turkiya tomonidan olib borildi. Faqat 2014 yilda Bosh vazir 
R.Erdo‘g‘anni Sochida qishki Olimpiya o‘yinlari vaqtida o‘zaro muzokaralarida 
ijobiy natijalarga erishildi. 
O‘tgan yillar mobaynida O‘zbekistonni tashqi siyosatida asosan milliy 
manfaatlarga asoslandi hamda kuchli davlatlar siyosiy ta’sirini oldini olgan holda 
o‘z xavfsizligi va davlat suverenitetini mustahkamlashga e’tibor qaratdi. Turkiya 
o‘zining tashqi siyosatini yangi bir konsepsiya asosida qura boshlaganligi hamda 
muhim geografik joylashuv nuqtasi uning faol tashqi siyosat olib borishiga asosiy 
omil bo‘ldi hamda Markaziy Osiyo mintaqasida savdo-iqtisodiy munosabatlarni 
rivojlantirishda katta rol o‘ynadi.