Монография Яяш£Ш к 'iirlih \ назар хдкимов инсон экологияси монография


Download 7.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/45
Sana20.11.2023
Hajmi7.13 Mb.
#1789990
TuriМонография
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   45
Bog'liq
Инсон экологияси

Самарали 
фойдаланиб, булажак кадрларда экологик мада- 
и пятни юксалтириш модели муаммосини илмий асослаш 
ирурати вужудга 
келганлиги;
Туртинчидан, 
олий 
таълимни 
модернизациялаш 
шароитида булажак кадрларнинг экологик маданиятини 
ривожлантириш модели масаласининг республикамиз файла- 
суф олимлари томонидан махсус, чукур тахдил кдлин- 
маганлиги х;амда ушбу илмий масаланинг назарий ва амалий 
Вамият касб этувчи муаммо эканлиги;
Бешинчидан, 
олий таълимда булажак мутахассислар 
исологик маданиятини ривожлантириш нинг ахлокдй, маъна- 
иий тарбия билан узвий богликдиги, х;озирги даврда содир 
булаётган маънавий, ахлокдй мазмундаги, экологик таназзул 
цодисаларининг сабаблари ва уларни бартараф этиш х;ак;идаги 
гонларни талабалар шуурига тарбиявий таъсирини илмий 
асослашнинг зарурияти;
Олтинчидан, мамлакатимизда олий таълим тизимида 
Ш каро интеграциялашув содир булмокда, олий таълимнинг 
итукдари, Узбекистонда бакалавр ва магистрлар тайёрлаш 
МЙича туиланган гажриба хорижий мамлакагларда андаза 
v ифатида урганилаётганлиги, инсон таракдиётиниiir м ущ м
Урии эътироф этилаётганлиги ва булажак педагоглар тайёрлаш 
шжрибасига халдаро ташкилотлар, етакчи олий таълим 
муассасалари вакилларининг ди «дат - эът и б о р и ошиб бораёт- 
■Йлиги, ушбу тажрибани янада такомиллаштириш зарурлиги 
Оилан белгиланади.
Шу муносабат билан к,айд этиш лозимки, демократик 
1
клох;отлар давридаги мухдм тарбиявий масалалардан бири
35


шахе экологик тарбиясидир. Бу масала инсон, габиат ва жамият 
муносабатларининг чигаллашганлиги туфайли, унинг амалий 
ах;амияти янада якдол намоён 
булмокда. 
Глобаллашув 
ш ароитида инсон узининг ижтимоий, идтисодий ва сиёсий 
фаолияти билан теварак-атрофга, узи истицомат к,илаётган 
мухдтга таъсир кдлиб, табиат билан узаро муносабатларга 
киришишини тезлаштирди. Ушбу жараёнда фан ва техника 
гаракдиёти ютукдаридан, жамият ривожланишида тобора 
мухдм адамият касб этаётган инновацион фаолиятнинг 
натижаларига эътибор берилиши, улардан унумли фойдала­
ниш талаб щ ш ш м оеда. Масалага бундай ёндашув табиий 
ресурсларнинг чекланганлиги, 
инсоннинг тобора 
ошиб 
бораётган ижтимоий, идтисодий талабларини тулик; к;ондириш 
учун экологик кдйинчиликларнинг купайишининг илмий 
ечимини топиш х,олатларини инобатга олиш лозимлиги 
фикрини илгари сурмокда. Бундай ш ароитда инсон турмуши, 
унинг барча жабх;алардаги фаоллиги кулай экологик ш ароитда 
яшаши, табиий ресурслардан окдлона фойдаланаётганлиги 
ёхуд шундай имкониятнинг шакллантирилганлиги, яъни 
ижтимоий, идтисодий структуранинг, коммуникацияларнинг 
яратилганлиги билан чамбарчас богливдир.
Узбекистон Республикасининг биринчи П резидента к;айд 
этган эдики, “шу борада х,ам жисмоний, х,ам маънавий етук, уз 
мустакдл фикрига эга, окди к;орадан ажратишга, таракдий 
топган давлатлардаги тенгдошлари билан беллашишга цодир 
булган баркамол авлодни тарбиялаш, уларнинг соглигини 
асраш, х,аётга йуллашда оиланинг урнини х,еч нарса билан 
бадолаб булмаслигини биз юксак кадрлаймиз”.46
И нсон экологияси мазмуни ва мохдятига оид илмий 
адабиётларда “экологик тарбия” тушунчаси билан биргаликда 
“экологик маданият” термини хдм кулланилади. Баъзи доллар да 
экологик маданият биринчи тушунчанинг синоними сифатида 
келади, аммо экологик маданият ушбу ж араённинг бош
46 Каримов И. А. Бизнинг йулимиз демократик исло^отларни чувурлаштирищ ва 
модернизация жараёнларини изчил давом эттириш йулидир. / / Халк; сузи, 2011 йил 8 
декабрь.
36


мацсадини ифода цилади ва инсон экологик онгининг мадсули 
сифатида намоён булади. Э кология - юн. “O ikos” - ватан, уй ва 
"logis” - фан, таълимот. “Э кология - биргаликда яшайдиган 
y.wpo ва теварак-атрофдаги мухдт билан булган муносабатини, 
шуиингдек одам ва биосфера уртасидаги узаро муносабат 
масалаларини урганувчи фан”47, “Экологик” сузи - экологияга 
оид, у билан боглик, деган маънони ва “М аданият” сузи эса -
"Жамиятнинг ишлаб чик;ариш, ижтимоий маънавий-маърифий 
цапида кулга киритган ютукдари мажмуи”, бирор ижтимоий 
группа, синф ёки хал^нинг маълум даврда кулга киритган 
шундай ютукдари даражаси, уцимишлилик, таълим-тарбия 
курганлик, зиёлилик, м аъриф ат48, маъносини аиглатади. Демак, 
юцоридаги 
изохдар 
тахдилига 
асосланиб, 
“Экологик 
маданият”га - экологияга оид ижтимоий, маънавий-маърифий 
фаолиятида эришган натижалар киради. Экологик маданият 
тркибларини - инсоннинг табиат ва турмуш маконларини 
асрашга к;аратилган ижтимоий онгини юксалтириш жараёни, 
шунингдек, атроф-музщтга ахлокдй, маънавий ва нафосат 
гуйгусини 
шакллантиришдан 
иборат. 
Ш ундай 
к,илиб, 
н:жологик маданият” инсон онги ва тафак-курини, маънавияти, 
йтроф-мухцт, табиий ресурсларга мансуб билимлар асосидаги 
ижобий муносабати ва ижтимоий, ик,тисодий фаолиятидан 
иборат 
жараёндир. 
П роф ессор 
С. 
М амашакиров
(
тигькидлайдики, “Экология тушунчасини немис олими Э. 
Геккель 1866 йилда фанга олиб кирган эди”49.
Экологик маданият тушунчасига, хусусан, тадкдцотчи А. Р. 
Маликова куйидагича таъриф беради: “Экологик маданият - бу 
1
ирик мавжудотлар билан атроф-мудит уртасидаги узаро узвий 
ллок,адорлик тугрисидаги тушунча, билим, тафаккур, онг ва 
уларни амалий фаолиятга татбик; этиш куникмаси, малакаси ва
Ьильшой словарь иностранных слов русского языка. Москва, 
lilhis:// g u fo.m e/dict/foreignw ords.
" Узбек тилининг изохди лугати. М осква,” Рус тили” нашриёти, 1981, Б.439
* С.Мамашакиров. Вадимами еки х;акик;ат.Тошкент, “Ицтисод- молия”, 2012.Б.8.
37


масъулиятидир”.50 Тадкдк;отчи Бозорова Н . Ш. “Экологик 
маданият - бу табиат хдк^даги билим, онг, идрок, саводхонлик, 
интеллектуал салохдят ва уни амалда куллай билиш фаолияти, 
атроф-муздтга нисбатан фаолиятнинг юксак курсаткичи, онгли 
ва масъулиятли ёндашувдир” деб таъриф беради51. Тадкдцотчи
Н .У.Н иш онованинг фикрича, экологик маданият: “Табиатни 
мух,офаза кдлиш, табиат бойликларидан окдлона фойдаланиш, 
экологик онг ва хис-туйгуларнинг шаклланиши, фаол хдёгий 
нуцтаи назарда туриш, экологик билимга эга булишдир”.52
Аслида экологик маданият тушунчаси тирик мавжудотлар, 
шу жумладан, инсон ва унинг атрофидаги табиий олам 
уртасидаги мураккаб муносабатларнинг узига хос кдрралари- 
ни узида мужассам этади. Ш ахе экологик маданияти авлодлар, 
замондошларимизнинг маънавий ва амалий тажрибасига 
таянади, шунингдек, мутахассисларнинг учинчи минг йиллик- 
да атроф-мухдгнинг экологик полатида содир булаётган 
доимий узгаришлар хдкидаги илмий асосланган фикрларини 
х;ам дисобга олади. Узлуксиз таълим орк;али олинаётган 
экологик маълумотлар экологик маданиятни ривожланти- 
рувчи мух,им омиллардан х^
1
собланади, шунингдек, экологик 
маданият инсоннинг табиат билан узаро алок,асида ва экологик 
вазият мазмунини чук;ур англашида асосий урини эгаллайди. 
Ш ундай экан, шахе экологик маданияти ривожланиши 
моделининг узига хос хусусиятларидан бири, унинг табиат 
билан муносабатларининг чук,урлашувида, уйгунлашувида, 
яъни табиат ва инсоннинг алок;аси мавжуд-лиги, инсоннинг 
табиий ресурслардан фойдаланиш фаолияти бир-бири билан 
чамбарчас богликдикни ва ягона занжирни ташкил кдлади.
Э кологик маданият мазмунига дойр масалалар инсон 
онгидаги мавжуд иж тимоий х;олатлар, яъни атроф-мухитни
50 Маликова А.Р. Педагогика олий укув юрти талабаларида экологик маданиятни 
шакллантириш: Пед.фан.номз ... дисс. - Т.: 2010. -8 б.
51 Бозорова 
Н.Ш. 
Талабаларда экологик маданиятни ривожлантиришнинг илмий- 
педагогик асослари (олийукув юрти мисолида). Пед. фан. ном...дисс. - Т. 2006. -9 б.
52 Нишонова Н.У. Умумий урта таълим мактаб укувчиларининг экологик 
маданиятини ривожлантириш (адабий таълим мисолида): Пед. фанл, н о м з.... дисс. - 4 
Т .:2 0 0 1 .-4 б.

Download 7.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling