Монография Яяш£Ш к 'iirlih \ назар хдкимов инсон экологияси монография


Download 7.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/45
Sana20.11.2023
Hajmi7.13 Mb.
#1789990
TuriМонография
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   45
Bog'liq
Инсон экологияси

1.2. И н сон экологиясининг хукущш 
ва фалсафий асослари
Глоболлашув жараёни жамиятнинг барча жабхдларига уз 
таъсирини утказмокда. Бундай ижтимоий ва ик;тисодий 
шароитда инсон, шахе тарбиясига алох^да эътибор бериш, 
унинг илмий асослари тадкдк;ини кучайтириш, бевосита 
ислохотлар ривожи хдмда ижобий натижаларга эришиши 
билан чамбарчас богликдир. Ш унинг учун х,ам Узбекистон 
Республикаси Коституциясининг 50-моддасида х;ар бир 
инсоннинг атроф-мухитни 
сакдашга жавобгар 
эканлиги 
белгилаб куйилган.35
35 Уз.беки стон Республикаси Конституциям!. Тошкент, Узбекистон. 2018 йил, 
50-МОДД4-
26


Демократик ислох,отлар даврида Узбекистонда экологияга 
оида к;атор янги конунлар кабул кдлинди. Жумладан, 
“Баркарор интеграллашган сув таъминоти концепцияси”, 
“Сугоришни 
ривожлангириш нинг 
2 0 0 0 -2 0 0 5
йилларга 
мулжалланган миллий дастури”, “2010 йилгача мулжалланган 
:>лектр ишлаб чикариш дастури”, “Энергетика самарадорлиги 
дастури”, 
“2 0 0 8 -2 0 1 2 йилларга мулжалланган 
табиатни 
мудофаза кдлиш дастури”, “2000-2010 йилларга мулжалланган 
кншлок, ахдлисини ичимлик суви ва табиий газ билан 
таъминлаш давлат дастури”, “Сугориш ва дренаж тизимини 
ривожлантириш 
стратегияси”, 
“2008-2010 
йилларга 
мулжалланган 
фаровонликни 
ошириш 
стратегияси” 
ва 
бошкдлар36.
“Табиатни мудофаза кдлиш тугрисидаги” 1992 йилда кабул 
кдлинган конунга, 10 та кушимча ва узгартишлар киритилди. 
Вазирлар Махдамасининг 2003 йилдаги Табиий атроф- 
мухдтни ифлослангириш ва чикиндиларни жойлаштириш учун 
туловлар тизимини такомиллаштириш тугрисидаги карорида 
атроф-мухдтни ифлослаш ва чикднди учун туланадиган товон 
микдори белгиланади. 
1993 йилдаги Алохдда мухдфаза 
зтиладиган табиий худудлар тугрисида К,онун 2004 йилда, 
жумладан, конунни Биохилмахиллик, Рамсар1 ва Бонн 2 
конвенцияларига мос келтирган “Мухдфаза этиладиган табиий 
Худудлар тугрисидаги конун” билан алмаштирилди. Унда 
мух,офаза кдлинган табиий худудларнинг етти тоифаси 
белгилаб берилган ва х;ар бирида рухсат этилган фаолият 
турлари батафсил таърифланади. Биринчидан, Сувда сузувчи 
Кушларнинг яшаш мухдти сифатида халкаро адамиятга эга 
булган сув-боткок мухдтлари тугрисидаги (Рамсар) кон- 
венцияси. Иккинчидан, Ёввойи хдйвонларнинг кучманчи 
турларини саклаш буйича конвенция.
Узбекистон 2002 йилда 1994 йилдаги “Ер ости бойликлари 
гугрисида”ги К,онун янги тахрирда кабул кдлди. Бу Кднунда 
атроф-мухдт учун мухдм коидалар талайгина. Масалан, казиб
“ Атроф-музргг^слатининг шар^и. БМ Т. Женева, Нью Йорк, 2010, Бет. 24.
27


олиш саноати атроф-мухитни мудофаза кдлиши ва шикаст- 
ланган ср ва бошха табиий жойларни тиклаши зарур; фаолияти 
лицензияланган булиши ва экологик экспертизадан утиши 
шарт; чикднди билан ишлаш ва чихиндини чикдриб ташлаш 
жараёнларига амал кдлиш шарт. Ушбу янги К,онунда биринчи 
марта чик^ннди корхонага тегишли эканлиги ва корхона атроф- 
м ущ тга курсатилган таъсир ва рекультивация учун гула 
жавобгар эканлиги таъкидланади. 1997 йилдаги “Энергиядан 
окцлона фойдаланиш тугрисида’ги К,онун охирги марта 2007 
йил 26 сентябрь куни узгартирилди. К,онунда бир цатор 
чоралар, жумладан, стандарт ва курсаткичлар киритиш, 
энергия самарадорлиги назоратини олиб бориш, энергия 
жихатидан самарали жараёнларни ривожлантириш ва энергия 
жихатидан самарадор махсулот ишлаб чихариш ва ю хори 
самарали лойихаларни намойиш кцлиш зоналарини барпо этиш 
орхали энергиядан охилона фойдаланишни ж орий этишга 
Харакат келинди. 2002-йилдаги “Чициндидар тугрисида”ги 
К,онунда эмиссия ва хаво ва сув ифлосланишидан ташдари, 
чихиндини чихариш ва хайта ишлаш масалалари куриб 
чихилади, инспекция утказиш, мувофихлаштириш, чикдндини 
к,айта ишлашга рухсат этила-диган жойларга нисбатан экологик 
эспертиза утказиш белгиланди. К,онунда фухароларнинг 
хавфсиз ва соглом атроф-мухитга, лойих,алар мухокамасида 
Хатнашишга, хаёти, соглиги ва мулкига етказилган зарар 
Хопланишига хакдари борлиги таъкидланади. Мамалакат ичида 
ёки 
халцаро 
ташиладиган 
хавфли 
юк 
экологик 
сертификатлашдан утиши ва махсус транспорт воситалари 
ёрдамида ташилиши шарт. Х,ар хандай радиоактив чикдндини 
сакдаш ёки кумиш мак,садида олиб кириш хатъиян такцкланади. 
Гарчи хонунда айтилмаган булса-да, чицинди микдорини 
камайтирадиган ёки уни хайта ишлайдиган технологиялар 
киритаётган шахе ва корхоналарга махсус имтиёзлар берилди. 
Корхоналар чикдндилар учун жавобгардир, аммо чикцндини 
Хайта ишласалар, уларга давлат бюджетидан, Табиатни
28


мухофаза кдлиш миллий жамгарма-сидан ёки ихтиёрий 
туловлар х^собидан ёрдам курсатилиши мумкин37.
И нсон экологияси мазмуни, мохдяти хдк^даги дастлабки 
гоялар зардуштийлик динининг муцаддас китоби «А весто»да 
*ам уз аксини топган. Унда инсон фаолиятининг туртта 
йуналиши, яъни одамларнинг жамиятдаги ижтимоий фаол- 
лиги, инсон хукукдарининг устуворлиги, хусусий мулк х,амда 
иисонларнинг жамият ва давлат бопщарувидаги фаол иш тирок 
этиши алохдда ажратиб курсатилади. 
«А весто»да илк 
жамоавийликнинг пайдо булиши ва ривожланиши, инсон- 
ларнинг жамоа булиб яшаш турмуш тарзи, уларнинг ижтимоий 
муносабатлари, жамоа ижтимоий, ик;тисодий х,аётига дойр 
масалаларни, ер ва сувдан окдлона фойдаланиш-ни биргаликда 
з^ал этиш, давлат ва жамият уртасидаги узаро муносабатлар 
тилга олинган.38
Мамлакатимиз кддимги дунёсида шаклланган цабилалар- 
пинг узаро итгифок;и эса дахиюни вужудга келтирган. Инсон- 
ларнинг бу шаклдаги жамоавийлиги, уз навбатида, к,адимги 
дунё одамларининг табиий ресурслардан фойдаланишидаги 
муайян мувозанат, ижтимоий алок;аларда, инсонлар орасидаги 
муносабатларда тенглик, багрикенглик, адолат принциплари- 
нн шакллантирган. « А весто»да илгари сурилган м ущ м фикр, 
яъни илк жамоавийликнинг пайдо булиши ва ривожланиш 
боскдчларининг к,айд этилиши, инсон х;аёти учун зарур булган 
ер, сувдан, флора ва фаунадан самарали фойдаланишнинг 
инсонлар учун маъкул усулларини топиш имкониятини 
бсрган.39
Шунингдек, М илоддан аввалги III асрдан то М илодий V аср 
бошларигача цадимги П аркана (Ф аргона) давлатида хдм инсон 
экологиясининг жамиятдаги урнига алох^да ах;амият берилган. 
Инсонлар орасидаги иж тимоий муносабатлар, жум-ладан,
” Агроф-мух;итх;олатининг шар^и. БМ Т. Ж енева, Нью Йорк,, 2010, Бет. 25-28.
'* Словарь философских терминов. Научная редакция профессора В.Г. Кузнецова.
М., ИНФРА-М, 2007, с. 2-3.
Авеста (Зенд-Авеста), книга. iU tp ://rushist.com /index.php/andent-east/25I2- 
»vesta-zend-avesta-kniga
29


муайян худудда табиий ресурслардан, жумладан, ер ва сувдан 
окдлона фойдаланишга, мулкн шаклланиши ва унинг инсонлар 
х;аётидаги урнига эътибор берилган.
Бу даврда жамоаларнинг манфаатлари биринчи уринга 
куйилиб ва улар ма^аллий адамиятга, ер дан, сувдан фойда- 
ланишга оид масалаларни х;ал этган. Ш у сабабли инсон 
экологиясига оид масалалар утмишдаги Шарк; мутафаккир -
олимлари, давлат ва жамоат арбобларининг х;ам эътиборидан 
чет да кдлмаган.
Таъкидлаш лозимки, ватандош мутафаккирлар Мухаммад 
Мусо ал-Хоразмий, Мухаммад ал-Фаргоний, Абу Н аср 
Ф оробий, Абу Райхдн Беруний, Юсуф Хос Х,ожиб, Абу 
Ж аъф ар Наршахий, Махмуд Кошгарий, М ирзо Улугбек, 
Алишер Н авоий, Захдриддин Мухаммад Бобур каби буюк 
алломалар асарларида адолатли жамият ва инсоннинг к;адр- 
кдммати улугланиши билан бир цаторда, жамоа булиб яшаш 
тарзи, унинг жамият х,аётидаги урни, жамоа томонидан амалга 
ошириладиган вазифа ва ваколатлар тугрисида купрок; фикр- 
мулох;азаларни учратиш мумкин.
Бу фикрлар хдмма вак;т х;ам инсониятнинг эътиборини 
узига жалб кдлиб келган ва унинг жамиягдаги уз урнини 
белгилаб олишида мухдм адамиятга эга булган.
Ж умладан, инсонлар орасидаги муносабатларда, х,ар бир 
кишининг турмушида мухдм урин эгаллайдиган, савдо- 
хунармандчилик 
ишларини 
тасдикдайдиган 

Download 7.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling