Монография Яяш£Ш к 'iirlih \ назар хдкимов инсон экологияси монография


Download 7.13 Mb.
Pdf ko'rish
bet7/45
Sana20.11.2023
Hajmi7.13 Mb.
#1789990
TuriМонография
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   45
Bog'liq
Инсон экологияси

21


in 
1
>уичил.
1
рдир. Уларни уз атрофимга тупладим х;акимлар ва 
I .|(>и(>лар 
билан 
иттифокда 
беморларни даволар 
эдим. 
Мунажжимлардан сайёралар [кавокиб]нинг кутлут ва кутсиз 
кунлари, уларнинг даракати ва осмонда айланипшнн аниклаб 
олардим. Мухдндислар билан иттифокда олий иморатлар барпо 
этиб, богу бустонларнинг лойих;а тархдни чиздирдим.”21 
Тарихчи А. Якубовский Амир Темур чорвачилик, шах,ар 
турмуш тарзи ва дехкончилик сир-асрорларини яхши билар 
эди, деб ёзади.22 Сохдбкдрон Амир Темур таълимотида 
экологияга оид назарий, амалий гоялар, муаммолар ёхуд ушбу 
масалалар ечимлари “Темур тузуклари”да баён кдлинган. 
“Амир кдлдимки, турт вазир дар купи девонхонада дозир 
булсинлар. Биринчи - мамлакат ва раият вазири. Бу вазир 
мамлакатдаги мухдм ишларни, кундалик муаммоларни, раият 
ахролини, вилоятлардан олинган х;осил, солив;улпонлар, уларни 
так;симлаш, кирим чик;имларни, [мамлакат] ободон-лигини, 
[ахдлининг] фаровонлиги ишларини ва хазинани цапдай кдлиб 
тартибга келтираётганлигини менга билдириб турсин.”23
Буюк давлат арбоби Амир Темур таъкидлайдики, “кимки 
бирон сахрони обод кдлса ёки кориз курса ё бирон бог 
кукартирса, ёхуд бирон хароб булиб ётган ерни обод кдлса, 
биринчи йили ундан х,еч нарса олмасинлар, иккинчи йили раият 
уз розилнги билан берганини олсинлар, учинчи йили эса 
[солик,] 
конун коидасига мувофик хирож йигилсин”.24 
Сохдбкдрон амрига биноан ободонлаштириш, ерларнннг 
умумий экологик х;олатига эътибор берилган, “хароб булиб 
ётган ерлар эгасиз булса, холиса [давлат даромадлари ва ерлари 
билан шугулланувчи олий мансабдорлардан иборат х;айъат] 
тарафидан обод килинсин. Агар эгаси булсаю [лекин] обод 
кдлишга курби етмаса, унга турли асбоблар ва керакли нарсалар 
берсинлар, токи уз ерини обод кили б олеин. М ен арикларни
21 Темур тузуклари.Т.: Г.Гулом номидаги нашриёт матбаа бирлатмаси, 1991, 66 б.
22 К,аранг. Якубовский А. А.Темур. В книге “Тамерлан: Эпоха. Личность. Деяния», 
М.; «Г ураш », 2002, с.22,43.
23 Темур тузуклари.Т.: Г.Гулом номидаги нашриёт -матбаа бир-си, Т.: 1991.,856.
24 Темур тузуклари.Т.: Г.Гулом номидаги нашриёт -матбаа бир-си, Т.:1991.,99б.
22


тозалашни, дарёларга кунриклар куришни, ораси бир кун ли к 
йул булган ах,оли яшаш жойларига карвонсаройлар к у р и т
Чакдеда топширик; бердим. Хдр бир кдшлокда масжид, Мадраса 
ва 
хонак;охдар 
бино 
кдлсинлар, 
фак,иру 
мискинларга 
лангархона солсинлар, касаллар учун шифохона курдирсинлар 
на уларда ишлаш учун табиблар тайинласинлар”.25
С охдбкдрон Амир Темур давлатида боглар яратилишига, 
теварак-атрофнинг гузаллиги, фукораларнинг деадончилик 
мах,сулотларини етказишлари, нарваришлари учун шароит 
яратилган. Буюук Амир Темур Самарканд атрофида ажойиб 
боглар - 
B
o f h
чинор, Боги Дилкушо, Боги Бехдшт, Боги Баланд 
на бошк;а богларни вужудга келтирган.26 Давлат рах,бари Амир 
Темур Самарк;андда нафак,ат ижтимоий ахдмиятга эга булган 
машхур 
архитектура 
ансамблларини 
курдирган, 
балки 
фук;оралар учун зарур булган бозорлар, мах;аллаларда расталар 
вужудга келтирган27. Адолининг турмуши учун зарур булган 
дехдончилик, сабзавот, полиз экинлари, мева егиштиришга 
алохцда эътибор берилган. Экологик мувозанатни сакдашда 
мух,им 
омил 
хисобланган 
сув 
ресурсларидан 
унумли 
фойдаланишга умумдавлат вазифаси сифатида царалган. 
Таъкидлаш лозимки, ушбу мак;садда Тош кент, Ох;ангарон 
туманлари атрофида Сирдарёдаи каналлар к,азилган.28 Урта аср 
тарихий манбаларининг маълумотларига кура, х,айвонот, 
усимлик 
дунёсининг 
к,урик;-ланиши, 
улардан 
унумли 
фойдаланиш 
чоралари 
курилган. 
Маълумки 
экологик 
масалалар ечими, табиий ресурсларнинг сакданишига нафак;аг 
Мавораунназфда, балки Амир Темур давлати таркибидаги 
боища худудларда х;ам экологик шарт-шароитлар яратилиши 
\ацида гамхурлик кдлинган. М арказий Осиё, шу жумладан 
Амир Темур давлати тарихига оид асарлар ёзган олим В.
25 Кдрянг. Уша асар, 99- бег.
“ Каранг. Якубовский А. А.Темур. В книге “Тамерлан: Эпоха. Личность. Деяния:», 
М.; 
«Гураш », 2002, с.45.
17 Уша асар, 45 -бет.
’* Муминов И. Роль и место Амира Тимура в истории Средней Азии. В книге 
"Тамерлан: Эпоха. Личность. Д еяния», М.; «Г ураш », 2002, с. 535.
23


Бартольд узининг “Темур иодшолиги “ рисоласида шундай 
ёзади, Амир Темур буюк курилишлар ва ажойиб боглар яратди, 
унинг даврида шадарлар ва к^пилокдар тикланди, сугориш 
иншоотлари вужудга келтирилди, Хуросонда, шу жумладан, 
К,обул атрофидаги, М утон чулларида катта хажмдаги сугориш 
иншоотлари курилган.29
Машхур олим Гиёсиддин Алининг фикрича, Амир Темур 
К,обулда булганида Бодом деб номланган канал буйида 
тухтаган, кунларни шу ерда утказган. Ушбу канал С о^ибк^рон 
Амир Темурнинг рахцомалигида, саъйи х;аракатлари билан 
курилган. Уша даврда бундай катта сув иншооти х;сч ким 
томонидан бунёд этилмаган.30 Амир Темур давлат хизматчи- 
ларига берган курсатмаларида, алохдда белгилаб куйганки, улар 
дехдонлар ва экин майдонларига ишлов берувчиларни 
(музорион) кунглини хушнуд этиб, узларига к;аратсинлар”.31
С о^ибк^рон Амир Темур таклифига биноан, сугорилади- 
ган ерларни узлашгириш ёхуд улар дан унумли фойдаланишга 
алодида эътибор берилган. Амир Темур таклифига биноан 
худудлараро алокдлар, шу жумладан, экологик муносабат- 
ларнинг уйгунлашувида мухдм омиллардан бири булган 
Сирдарё ва Амударёга кунриклар курилган. Урта асрдаги 
идтисодий кцйинчиликларга к;арамасдан, булажак авлодларга 
кдшлок, хужалик экинларининг сара уруглари к;олдирилган.
Сохдбкэдрон Амир Темурнининг бевосита топш ириги 
билан ёзилган, мохцр ёзувчи Н изомиддин Ш омийнинг 
к,аламига мансуб "Зафарнома” асарида уша даврда давлат 
рвдбарининг бевосита рахромалигида экологияга оид ишлар 
х;ак^да маълумотлар берилган ва ушбу сох,а х;ам “давлат тузими 
билан кувватлантирилган, чунки унда инсонлар учун катта хавф 
ва фойдалар бордир.”32 Салтанат дудудидаги боглар, экинларни
29 Бартольд В. Царствование Тимура. В книге “Тамерлан: Эпоха. Личность. 
Деяния», М.; «Гураш », 2002, с. 488-489.
301’ийасиддин Али. Дневник похода Тимура в Индию. В книге “Тамерлан: Эпоха. 
Личность. Д еяния», М.; «Гураш », 2002, с. 293.
31 Темур тузуклари.Т.: Г.Гулом номидагинашриёт -матбаа бир-си, Т.: 1991.,96 б.
32 Низомиддин ТИомий. Зафарнома. Т .:” Узбекистон”, 1996,17 бет.
24


нарваришлашда асосий роль уйнаган “деддонларни мудофаза 
этишда донунларга риоя кдлиб, адолат расмини бажо 
келтирилган”33
Машдур олим Н изомиддин Ш омий ёзадики, салтаиатда 
инсон саломатлигини димоялаш, турли касалликларни даво- 
лашга эътибор берилган, зарур доллар да аскарлар, саркардалар 
орасида “етук даражада муолажаларга киришилган ва касал- 
ликни даф этиш х;амда бемор табиатини дувватлантиришнинг 
барча нозик ш арт-шароитларини тугал бажо келтирганлар.”34
Демак, Содибкдрон Амир Темурнинг бой тарихий, илмий, 
маданий меросини урганиш унинг асарларида экологияга оид 
царашларнинг дам ёритилганлигидан далолат беради. Амир 
Темурнинг экологияга мансуб фикрлари, гоялари уз модияти- 
га кура табиатнинг инсоният даётидаги урни, ижтимоий 
муносабатларни ташкил этишдаги адамияти, инсоннинг 
экологияга, атроф-мудитга муносабати, мудим географик 
объектлар, уларнинг хусусиятлари, экотизим унсурларининг 
узаро узвий боглидлиги, табиат додисалари, атроф-мудитнинг 
улар яшаб утган даврлардаги долати ва бонща масалалардан 
таркиб топган булиб, асрлар давомида авлодлар учун мудим 
йуриднома сифатида хизмат кдлиб келмодда.
Биринчидан, 
фук,аролик 
жамиятини 
ривожлантириш 
жараёнида инсон омилини ошириш учун зарур бул!’ан, 
экологик маданиятнинг фалсафий тарихий илдизларини 
фанлараро илмий дамкорликдачук;ур урганиш мудимдир;
Иккинчидан, Урта О сиёлик мутафаккирларининг, шу 
жумладан, буюк Содибцирон Амир Темур таълимогининг 
экологияга оид жидатларини урганишни давом эттириш, унинг 
амалий, назарий жидатларига эътибор даратиш;
Учинчидан, 
Содибдирон Амир Темурнинг экологик 
царашларини хорижий мамлакатлар илмий марказларидаги 
мавжуд фалсафий, тарихий йуналишдаги манбаларни урганиш 
асосида тадлил кдлиш, илмий конференциялар утказиш, инсон
11 Уша асар, 20 бет. 
и Уша асар, 168 бет.
25


экологиясига оид янги материалларни китоб, журнал макдла- 
лари сифатида чоп кдлиш;
Туртинчидан, Темурийлар даврида яшаган олимлар, 
файласуфларнинг экологик карашлари буйича илмий изланиш- 
лар утказиш ва натижаларини чоп кдлиш;
Бешинчидан, Амир Т емур ва Т емурийлар давлати худудида 
олиб борилган экологик тадбирларнинг мазмуни, мохдяти, 
мак,сади ва ах;амиятига дойр илмий изланишни кафедраларда 
олиб борилаётган, режалаштирилаётган илмий лойидалар 
мавзусига киритиш, тадкдкот хулосаларидан укув жараёнида 
фойдаланиш;
Олтинчидан, Темурийлар давлати давридаги экологик 
сиёсатнинг асосий жихдтларини, С охдбьдрон х;акдда тайёрла- 
наётган, монографиялар, илмий тупламларда, хужжатли, укув 
фильмлари тайёрлашда фойдаланиш;
Еттинчидан, сох,ибк;ирон Амир Темурнинг экологик 
Карашларига дойр материаллардан талабалар орасида олиб 
борилаётган маънавий маърифий, ахлокдй тарбия йунали- 
шидаги тадбирларни утказишда ижодий фойдаланиш мацсадга 
мувофик;.

Download 7.13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   45




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling