Morfologiya yunoncha morfos

Ismlarning munosabat shakllari
Ismlarning kelishik , egalik , - man, - san, - dir qo
’shimchalariga ega bo’lgan shakli munosabat 
shakllari sanaladi .
 
 
 

---

Kelishik shakllari
Ismlarni boshqa so
’zlarga tobelantirib bog’lashga xizmat qiluvchi qo’shimchalar kelishik 
shakllari deyiladi. Kelishik shakllari doimo tobe so
’zga qo’shiladi.
O
’zbek tilida oltita kelishik mavjud bo’lib, ularning har qaysisining o’z nomi va shakli bor .
Ismlarning egalik qo
’shimchalari bilan shaxs va sonda hamda kelishik qo’shimchalari bilan 
o
’zgarishi turlanish deyiladi .
Bosh kelishik shakli. Ismlarning bosh kelishik shakli maxsus qo
’shimchaga ega emas . Bu 
shakl kim ? nima ? qayer ? so
’roqlarining biriga javob bo’ladi va gapda ko’pincha ega , ot-
kesim undalma vazifalarida keladi. Masalan: 1. O
’zbekistonning poytaxti – Toshkent. 2. Men
6-sinf o
’quvchisiman. 3. Toshkent, munchalar go’zal! 
 
Qaratqich kelishigi shakli . Qaratqich kelishigidagi so
’z qaratqich,u bog’lanib kelgan so’z esa 
qaralmish deyiladi. Qaratqich va qaralmish yonma-yon kelganida ko
’p hollarda qaratqich 
kelishigi tushib qolishi mumkin. Lekin qaratqich va qaralmish o
’rtasida boshqa so’z qo’shilsa, 
qaratqich qo
’shimchasi tiklanadi. Masalan: Maktabimizning katta bog’i . 
Shuningdek,qaratqich kelishigi atoqli ot, olmosh, harakat nomi, sifatdosh va otlashgan 
so
’zlarga qo’shilsa, tushib qolmaydi .
 
Tushum kelishigi shakli. Tushum kelishigini olgan so
’z doim o’timli fe’lga bog’lanadi. 
Tushum kelishigidagi so
’z gapda doim vositasiz to’ldiruvchi vazifasida keladi. Bu kelishik fe’l 
bilan yonma-yon turganda, tushum kelishigi qo
’shimchasi tushib qolishi mumkin . bunda u 
belgisiz qo
’llangan bo’ladi. Masalan: gulni uzdi — gul uzdi
Tushum kelishigidagi so
’z bilan o’timli fe’l orasiga boshqa so’z qo’shilsa yoki bu kelishik 
atoqli ot, olmosh, harakat nomi, sifatdosh, otlashgan so
’zlarga qo’shilsa, tushum kelishigi 
qo
’shimchasi tushib qolmaydi. 
Demak, egalik qo
’shimchasini olgan ismlarga bog’langan so’z qaratqich kelishigi shaklida, 
o
’timli fe’llarga bog’langan so’z tushum kelishigi shaklida bo’ladi .