Muallif Ustoz Javohir Halilov t me/ustoz javohir halilov [phone]

Yuridik shaxs deganda, xoʻjalik yuritish va operativ boshqaruvda alohida mol-mulkka 
ega boʻlgan hamda ushbu mol-mulk bilan oʻz majburiyatlari yuzasidan javob bera oladigan, 
oʻz nomidan mulkiy va shaxsiy nomulkiy huquqlarga ega boʻladigan,huquqlarni amalga 
oshira oladigan, majburiyatlarni bajara oladigan hamda sudda daʼvogar va javobgar boʻla 
oladigan tashkilotlar, korxonalar, muassasalar tushuniladi (FK 39-m). 
 
Davlat ham huquqiy munosabatlarning subyekti boʻla oladi. Quyidagi hollarda davlat 
huquqiy munosabatlarda ishtirok etishi mumkin: 
- 
xalqaro huquqiy munosabatlarda; 
- 
davlat huquqiy munosabatlarida, masalan, federal davlat bilan federatsiya subyektlari 
oʻrtasidagi huquqiy munosabatlar bo’ladi yoki davlat bir shaxsni fuqarolikka qabul 
qilayotganda yoki biror bir fuqaroga faxriy unvonlar berilganda; 
- 
fuqarolik-huquqiy munosabatlarda, masalan, davlat mulkini sotganda, mulk sotib 
olganda, davlat merosxo’r bo’lganda ( FK 191,193-2-qism,1120,203,204-m); 
- 
jinoiy huquqiy munosabatlarda, masalan, jinoiy ish boʻyicha sud hukm qilganda va 
boshqa huquqiy munosabatlarda. Bundan tashqari, davlat idorasi ham huquqiy munosabatlar 
subyekti boʻla oladi. 
 
Alohida hollarda xalq, saylovchilar (elektorat), millatlar ham huquqiy munosabat 
subyekti boʻlishi mumkin. 
Huquqiy munosabat subyekti bo’lish uchun shaxsda huquq va muomala layoqati bo’lishi 
shart. 
Huquq layoqati deganda, shaxsning huquq normalariga muvofiq subyektiv huquq va 
yuridik majburiyatlarga ega boʻla olish qobiliyati tushuniladi. 
Jismoniy shaxslarda huquq layoqati ular tug’ilgan paytdan vujudga keladi hamda ular vafot 
etganda huquq layoqati barham topadi. ( FK 1118-moddasiga ko’ra insonda huquq layoqati
tug’ilmasdan oldin ham vujudga kelishi mumkin). 
Huquqshunoslikda huquq layoqatining uchta turi mavjudligi belgilab qoʻyilgan.Bular:
1 –umumiy huquqiy layoqat, yaʼni har qanday jismoniy yoki yuridik shaxsning barcha 
huquq sohasida huquq va majburiyatlarga ega boʻla olish qobiliyati tushunadi; 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 53 
2 – sohaviy huquqiy layoqat, ya’ni jismoniy yoki yuridik shaxsning qaysidir huquq 
sohasida subyekt boʻla olish qobiliyati tushuniladi.Masalan, moliya huquqida, soliq 
huquqida huquqlarga ega boʻlish uchun bir qancha talablar belgilangan; 
3 –maxsus huquqiy layoqat deganda, muayyan lavozimni egallash munosabati bilan 
vujudga 
keladigan 
huquqiy 
munosabatlarning 
subyekti 
boʻla 
olish 
qobiliyati 
tushuniladi.Masalan, prezident, prokuror, sudya, tergovchi va boshqalar. 
Yuridik shaxslarning huquq layoqati va muomala layoqati bir vaqtda, ya’ni yuridik 
shaxsning tashkil etilishi bilan vujudga keladi hamda yuridik shaxs tugatilishi bilan ikkalasi 
ham barham topadi. 
Jismoniy shaxslarda huquq va muomala layoqati turli vaqtlarda vujudga keladi 
Muomala layoqati deganda,shaxslarning o’z subyektiv huquqlarini bevosita amalga 
oshirish va yuridik majburiyatlarini bevosita bajarish qobiliyati tushuniladi. 
Qoidaga koʻra hamma fuqaro huquq layoqatiga ega boʻladi, faqat qonunda nazarda 
tutilgan hollarda cheklanishi mumkin (JK 45-m. OK 87-m), lekin muomala layoqatiga har 
bir fuqaro ega boʻlavermaydi. 
Shaxs voyaga yetganda, yaʼni o’n sakkiz yoshga toʻlganda uning muomala layoqati toʻla 
hajmda vujudga keladi. 
Shaxsning muomala layoqati turli huquq sohalarida turlicha vaqtda vujudga keladi. 
Masalan, konstitutsiyaviy huquq sohasida muomala layoqati o’n sakkiz yoshdan boshlanadi 
(K 117-m), fuqarolik huquqi sohasida o’n sakkiz yoshda toʻla hajmda muomala layoqati 
vujudga keladi (FK 22-m), shuningdek ushbu huquq sohasida o’n to’rt yoshdan o’n sakkiz 
yoshgacha ham muomala layoqati to’liqsiz hajmda mavjud boʻladi, mehnat huquqiy 
munosabatlarda muomala layoqati o’n olti yoshdan vujudga keladi, yaʼni shaxs o’n olti 
yoshdan mehnat shartnomasi tuzib ishlashi mumkin, oila-nikoh munosabatlarida muomala 
layoqati o’n sakkiz yoshdan boshlanadi (qonunda nazarda tutilgan hollarda bevosita tuman 
yoki shahar hokimlari qarori bilan muomala layoqati o’n yetti yoshdan ham vujudga kelishi 
mumkin), jinoiy huquqiy munosabatlarda muomala layoqati o’n olti yoshdan vujudga keladi, 
biroq ayrim hollarda shaxs og’ir jinoyat sodir etsa muomala layoqati o’n to’rt yoshdan 
vujudga keladi, maʼmuriy huquq sohasida muomala layoqati o’n oltiyoshdan vujudga keladi.