Muallif Ustoz Javohir Halilov t me/ustoz javohir halilov [phone]

Ommaviy huquq– bu davlat va jamiyatning umumiy manfaatlarini ifoda etadigan va 
muhofaza etadigan huquq hisoblanadi. 
Xususiy huquqda esa, alohida shaxslarning ehtiyoj va manfaatlari ifoda etish va himoya 
qilishga qaratilgan boʻladi. 
!Xususiy huquqlar ommaviy huquqdan kelib chiqadi. 
Ommaviy va xususiy huquqning paydo bo’lishi Qadimgi Rimga borib taqaladi. Rim 
yuristlari huquqni ikkiga ajratgan. Bular:
1) jus privatum, yaʼni shaxsiy huquq; 
2) jus publikum, yaʼni ommaviy huquq. Ushbu ajratish rim yuristi hisoblanmish Ulpian 
asarlarida ham uchraydi. 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 57 
II. Huquq tizimi moddiy va protsessual huquq normalariga ajratib koʻrsatish mumkin. 
Moddiy huquq deganda, huquqiy munosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlari, 
vakolatlari, javobgarligi belgilab qo’yilgan normalar tushuniladi. Masalan, konstitutsiyaviy 
huquq normalari, maʼmuriy, jinoiy fuqarolik, huquqi normalari kabilar. 
Protsesual huquqda huquqlarni amalga oshirish, majburiyatlarni bajarish, huquqbuzarlikni 
koʻrib chiqish, jinoyat ishini tergov qilish, sudlov qilish bilan bog’liq munosabatlar tartibga 
solinadi. Protsessual huquq tarmoqlari, bular: jinoat protsessual huquqi, fuqarolik protsessual 
huquqi, xoʻjalik protsessual huquqi kabi huquq tarmoqlari hisoblanadi. 
Huquq tarmoqlariga ajratishda ikki xil mezon bor. Bular: 
1- 
huquqiy tartibga solish predmetiga koʻra deganda, usha huquq tarmogʻi bilan tartibga 
solinayotgan ijtimoiy munosabatlar tushuniladi. Masalan, oilaviy-huquqiy munosabatlarni 
tartibga soladigan huquqiy normalar yig’indisi oilaviy-huquq tarmog’i deyiladi, fuqarolik-
huquqiy munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi fuqarolik huquqi deyiladi.
2- 
huquqiy tartibga solish usuliga ko’ra huquq tarmoqlariga ajratish mumkin. Bunda 
huquqiy munosabatlar qanday usul va vositalar bilan tartibga solinishiga qarab huquq 
tarmoqlariga ajratiladi. Bu usullar quyidagilar: 
a) 
avtonomya (despozitiv) usuli, yaʼni huquqiy munosabat ishtirokchilarining 
ixtiyoriyligiga, tengligiga asoslangan usul hisoblanadi. Masalan, fuqarolik, oila, mehnat 
huquqida munosabatlar shu usul bilan tartibga solinadi; 
b) 
avtoritar (imperativ) usul, bunda huquqiy munosabatlar hokimlik, buyruq xarakteriga 
asoslanadi. Masalan, maʼmuriy, jinoiy, moliya kabi huquqiy munosabatlar ushbu usul bilan 
tartibga solinadi. 
Oʻzbekiston milliy huquq tarmoqlari quyidagilar: 
 
Konstitutsiyaviy huquq (davlat huquqi)
– konstitutsiyaviy tuzum asoslarini, 
shaxslarning asosiy huquq erkinlik va burchlarini, davlatning maʼmuriy-hududiy tuzilishi 
masalalari, jamiyatning iqtisodiy asoslarini, davlat hokimiyatining tashkil etilishi hamda 
fuqarolarning oʻzini oʻzi boshqarish organlari faoliyatining asoslarini belgilab beradigan 
huquq tarmogʻi –konstitutsiyaviy huquq tarmogʻi deyiladi; 
 
Maʼmuriy huquq
–ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshirishda vujudga keladigan 
boshqaruvga oid munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi hisoblanadi, yaʼni 
maʼmuriy huquq sohasi normalari davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor 
shaxslarning boshqaruv, ijro etish va farmoyish berish bilan bog’liq faoliyatini tartibga 
soladi; 
 
Moliya huquqi
– davlatning moliya va budjet faoliyati amalga oshirish sohasida, 
banklar va boshqa moliyaviy muassasalar faoliyatida vujudga keladigan munosabatlarni 
tartibga soladigan huquq sohasi hisoblanadi 
 
Yer huquqi–
yerdan foydalanishga doir munosabatlarni tartibga soladigan huquq 
normalari yig’indisi yer huquqi sohasi hisoblanadi; 
 
Qishloq xoʻjaligi huquqi –
qishloq xo’jaligi shirkatlari, fermer va dehqon xoʻjaliklari, 
ijara xo’jaliklarini tashkil etilishi va faoliyat koʻrsatishi, ularning boshqa xo’jalik subyektlari 

---

Muallif - Ustoz Javohir Halilov t.me/ustoz_javohir_halilov [phone] 
HUQUQ O’qitish Markazi IIV Akademiyasi va Yuridik Universitetga tayyorlov t.me/huquq_markazi 58 
va davlat organlari bilan oʻzaro munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmog’i 
hisoblanadi; 
 
Mehnat huquqi–
mehnat munosabatlari vujudga kelishi, oʻzgartirish va tugatilishi 
shartlarini, ish beruvchi va xodim oʻrtasidagi mehnatga oid huquqiy munosabatlarni, ish 
vaqti va dam olish vaqtini belgilash, mehnat muhofazasi va mehnat intizomiga doir 
munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmog’i hisoblanadi; 
 
Fuqarolik huquqi–
shaxslar (jismoniy va yuridik shaxslar) oʻrtasidagi mulkiy va 
shaxsiy nomulkiy hamda tashkiliy munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi 
hisoblanadi; 
 
Oila huquqi –
nikohning tuzilishi tartibi va shartlarini, nikohning tugatilishi va uning 
haqiqiy emas deb topilishi asoslarini, er-xotinlar, ota-ona va farzandlar oʻrtasidagi mulkiy va 
shaxsiy nomulkiy munosabatlarni, shuningdek farzandlikka olish, vasiylik va homiylikni 
belgilash bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi hisoblanadi; 
 
Jinoyat huquqi–
qanday ijtimoiy xavfli qilmish jinoyat ekanligi va unga qanday jazo 
tayinlanishi bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi hisoblanadi; 
 
Jinoyat-ijroiya huquqi –
mahkumlarning huquqiy holati, jazo va boshqa jinoiy 
huquqiy taʼsir choralarini ijro etuvchi muassasalar, davlat organlari tizimi, ularning 
faoliyatini tekshirish va nazorat qilish bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladigan huquq 
tarmogʻi hisoblanadi; 
 
Jinoyat protsessual huquqi–
jinoyat ishini qo’zg’atish, surishtiruv, tergov va sudlov 
faoliyatini amalga oshirish bilan bog’liq munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmog’i 
hisoblanadi; 
 
Fuqarolik protsessual huquqi–
fuqarolik, oila, mehnat, yer va moliya huquq 
sohalarida vujudga keladigan nizolarni sudda koʻrib chiqish va hal qilish bilan bogʻliq 
munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmog’i hisoblanadi; 
 
Xoʻjalik (iqtisodiy) protsessual huquqi–
iqtisodiy sudlar tomonidan sudda 
mulkchilikning turli shakllariga mansub xoʻjalik subyektlari o’rtasidagi hamda ular bilan 
fuqarolar va tadbirkorlar oʻrtasidagi xoʻjalik nizolarini koʻrish va hal qilish bilan bog’liq 
munosabatlarni tartibga soladigan huquq tarmogʻi hisoblanadi. 
Mamlakatimizda yangi huquq tarmoqlari shakllanmoqda, xususan