Муаллифлар: Абдурахманов. П., физика-математика фанлари доктори, профессор, Эгамов У., физика-математика фанлари


Download 1.32 Mb.
bet24/114
Sana28.12.2022
Hajmi1.32 Mb.
#1014128
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   114
Bog'liq
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У

г


H = — пI R


г=1
R


(36.7)


120






  1. расм. Икки чулгамли трансформатор

Агар утказгич ёпик булса, унда индукциявий ток хосил булади.
о
Утказгичда индукция уисобига хосил булган ЭЮК катталиги шу узказгични кесиб утувчи магнит индукцияси окимининг узгариш тезлигига пропорционалдир:
d<^>


£


dt


Бу ифода Фарадей - Максвелл цонуни деб аталади.
Ёпик занжирни кесиб утувчи магнит индукцияси окимининг узгаришини, шу занжир атрофидаги магнит майдонини узгартириш ёки ёпик утказгични вакт буйича узгармас магнит майдонида силжитиш хисобига хосил килиш мумкин. Биринчи холда, электр ва магнит майдонларининг, Максвелл кашф этган узаро таъсирга асосан, яъни магнит майдонининг исталганча узгариши электр майдонининг хосил булишига олиб келади ва аксинча.
Иккинчи холда эса, утказгичдаги эркин электронлар харакатга келиб индукциявий электр токини хосил килади.
Электромагнит индукция конунини энергиянинг сакланиш конунига асосланиб келтириб чикариш мумкин.
31 - мавзудаги 61 - расмга кайтамиз.
£ узунликдаги утказгич киска вакт ичида, магнит майдон таъсирида, db
кичик масофага силжиган булсин. Бу холда ток манбаи бажарган иш
dA = £I • dt, (37.2)
га тенг булади. Бошка тарафдан, сарфланган энергия икки кисмдан иборат булади.


121




а) Джоул - Ленц конунига асосан узказгичда иссиклик ажралишига


12 R dt, (37.3)
ва б) магнит майдонида F = UB куч таъсирида утказгични силжитишда бажарилган ишдан иборат булади.
F ■ db = И ■ db ■ B = I ■ В ■ dS = I ■ dO, (37.4)
бу ерда R - занжир каршилиги.
Энергиянинг сакланиш конунига асосан
£ ■ I ■ dt = RI2dt + I dO , (37.5)
бу ифоданинг икки тарафини Idt га булсак,
dt dO
£ = Ш + ~Л’ (376)
га эга буламиз. Бу ер дан
dO
£
т dt £ + £ц
1 = -^Т~ = ~RL, (37.7)
е манбанинг ЭЮК дан ташкари индукциявий ЭЮК деб аталувчи кушимча ЭЮК хам таъсир этади:


£


= dO
U =_ ~dt


(37.8)


натижада яна (37.1) - ифодага эга булдик.
Бу ерда минус ишора, ёпик занжирни кесиб утувчи
dO J

~t~ >0J оким ортиши билан индукциявий ЭЮК манба ЭЮКига


122


л




тескари йуналган булади, оким камайганда —

  • dt


< 0 иккала ЭЮК


ларнинг йуналишлари бир хил булади.
Ленц коидасига асосланиб индукциявий ЭЮКнинг йуналишини аниклаш мумкин: индукциявий ЭЮК ва ток доимо шундай йуналишга эга буладики, у досил килган магнит майдони шу токни вужудга келтирувчи магнит окимининг узгаришига каршилик килади.


  1. - мисол. Утказгичдан ясалган далкага магнитнинг шимолий кутбини якинлаштирсак (71 - расм),


  1. расм. Доимий магнитнинг халцали утказгичда индукциявий

токни хосил цилиши
далкада I индукциявий ток досил булади, унинг магнит майдони магнитнинг шимолий кутбини итаришга даракат килади, яъни уни яна якинлашишига тускинлик килади. Натижада, бу индукциявий токнинг магнит куч чизиклари далкада унгдан чапга томон йуналган булади, яъни биз тарафда пастдан юкорига караб йуналгандир.

  1. - мисол. , узунликдаги утказгич, унинг узунлигига перпендикуляр йуналишда v тезлик билан даракатлансин (72 - расм). В индукцияли магнит майдон даракат йуналиши утказгич

о
узунлигига перпендикуляр булсин. Утказгичдаги е зарядли эркин электронларнинг дар бири утказгич билан v
тезликда даракатланади. Уларнинг дар бирига f = evBm тенг Лоренц кучи таъсир килади. Фикран, Лоренц кучини унга тенг еЕ = evB электр кучи билан алмаштирамиз.
Е = v^ B катталикни Лоренц кучи майдонининг кучланганлиги деб атаймиз. Бу кучланганлик худди утказгичнинг , узунликка тенг кесмасига


S






Ар = Е, = vB,


123




потенциаллар фарки куйилгандай тасаввур этамиз ва у индукциявий электр юритувчи кучга тенгдир.
еи = -— = -vB£

U dt


В






pdt
72 -
расм. ^аракат йуналишига перпендикуляр булган магнит майдонининг утказгич электронларига таъсири


Шундай килиб, утказгичда харакат килаётган эркин электронларга Лоренц кучининг таъсири (33.1) - ифодасига олиб келади.






  1. расм. N та урамлардан иборат ёпиц занжир

Агар ёпик занжир N - та урамлардан иборат булса ва магнит окимининг куч чизикларининг хар бири шу урамларни кесиб утса (73 - расм), у холда бу окимнинг узгариши, занжирда индукциявий ЭЮК ни хосил килади:


124






(37.9)


бу ерда у = N0 - оцим тутилишидеб аталади.
Куч чизикларига перпендикуляр булган ук атрофида, В индукцияли бир жинсли магнит майдонида о доимий бурчак тезлик билан айланаётган, хар бир S юзага эга булган N урамлардан иборат рамканинг электромагнит индукциясини куриб чикамиз (74 - расм)


  1. расм. В индукцияли магнит майдонида айланаётган Nурамли

рамка
Бошлангич моментда (t = 0), рамка текислиги В йуналишга перпендикуляр булсин. Бу рамкани кесиб утувчи магнит окими












Фо = BS


дан борат. t моментда эса, у


Ф = BS cosa


га тенг булади. Рамкада магнит окимининг тутилиши


у = NBS • cosa


га тенг. Индукциявий ЭЮК эса, куйидагига тенг булади:


su = —— = NBS • о • sin ot = £ sin ot
U ij o


dt


Занжир каршилиги R булса, рамкадаги индукциявий ток

Download 1.32 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling