Mualliflar: Abduraxmanov. P., fizika-matematika fanlari doktori, professor, Egamov U., fizika-matematika fanlari

Download 1.79 Mb.

bet	72/129
Sana	28.12.2022
Hajmi	1.79 Mb.
	#1013799

1 ... 68 69 70 71 72 73 74 75 ... 129

Bog'liq
4. Абдурахмонов К.П., Эгамов У (Lotincha)

*Lantanoidlar

5859 Pra

61 Pro

64 G ado-

66 Dis

Seriy

zeodim

Neodim

metiy

Samariy

Evropiy

liniy

Terbiy

proziy

G olmiy

Erbiy

Tuliy

Itterbiy

Lyutetsiy

140,12

140,9077

144,24

[145]

150,36

151,96

157,25

158,9254

162,50

164,9304

167,26

168,9342

173,04

174.967

1. **Aktinoidlar

9091 Prot

93 Nep

98 Kali

99 Eyn

100

101 Mende

102 No-

Toriy

aktiniy

Uran

tuniy

Plutoniy

Ameritsiy

Kyuriy

Berkliy

forniy

shteyniy

Fermiy

leviy

beliy

232,0381

231,0359

238,0389

237,0482

[244]

[243]

[247]

[251]

[252]

[257]

[258]

[255]

300

X Bob. MOLEKULYAR FIZIKA VA TERMODINAMIKA

ASOSLARI 96 - §. Tizimning mikroskopik xususiyatlarini urganishda statistik va termodinamik usullar
Molekulyar fizika va termodinamika - katta mikdordagi atom va molekulalarga bog’liq bulgan mikroskopik jarayonlarni urganadi. Bu jarayonlarni urganishda bir - biridan farkli va bir - birini tuldiruvchi ikki usuldan foydalaniladi: molekulyar kinetik nazariyaga asoslangan statistik usul va termodinamik usul.
Molekulyar fizika - barcha jismlar doimo tartibsiz xarakatda bulgan atom yoki molekulalardan iboratdir, degan molekulyar kinetik tushunchalarga asoslangan, moddalarning tuzilishi va xususiyatlarini urganuvchi fizikaning bulimidir.
Moddalar atomlardan tuzilgan, degan goya kadimiy grek filosofi Demokrit (eramizdan 460 - 370 yillar oldin) tomonidan ilgari surilgan. Bu goya XVII asrda M.Lomonosov tomonidan yanada rivojlantirildi. XIX asr urtalarida nemis fizigi - R. Klauzius, ingliz fizigi Dj. Maksvell va avstriya fizigi - L. Bolsman tomonlaridan molekulyar - kinetik nazariya yaratildi.
Molekulyar fizika urganadigan jarayonlar - juda kup mikdordagi molekulalarning uzaro ta’siri natijasi bilan bog’liq jarayonlardir.
Juda kup mikdordagi molekulalarning uzaro ta’siri, xolatiga bog’liq konunlar - statistik usullar orkali urganiladi.
Makroskopik tizim xususiyatlari, pirovard natijada, tizim zarrachalari xususiyatlari, bu zarrachalarning dinamik xarakteristikalarining urtacha kiymatlari va xarakatlarining ayrim belgilari bilan aniklanadi.
Masalan, jismning temperaturasi uning molekulalari betartib xarakatlarining urtacha tezligi bilan aniklanadi.
Istalgan vaktda xar xil molekulalar xar xil tezliklarga ega va bir - birlari bilan uzaro ta’sirda bo’ladilar. Molekula tezligi - fakat barcha molekulalar xarakat tezliklari kiymatlarining urtachasi bilan belgilanadi. SHuning uchun aloxida molekulaning temperaturasi to’g’risida suz yuritish mumkin emas. Natijada jismning makroskopik xususiyatlari fakat katta mikdordagi molekulalarni xisobga olgan xolda fizik ma’noga ega bo’ladi.

301

Termodinamika - termodinamik muvozanat xolatlarda va bu xolatlarga uzaro utish jaraenlarida bulgan makroskopik tizimning umumiy xususiyatlarini urganadi. SHu jaraenlar asosini belgilaydigan mikrojaraenlarni termodinamika urganmaydi va shu bilan statistik usuldan fark kiladi.

Termodinamik tizim - makroskopik jismlar majmuasidan iborat bulib, bu jismlar doimo uzaro ta’sirlashadilar va nafakat uzaro, balki tashki muxit bilan xam energiya almashib turadilar.
Termodinamik metod asosi - bu termodinamik tizimning xolatini aniklash usulidir. Tizimning xolati, uning xususiyatini belgilovchi fizik kattaliklar majmuasidan iborat bulgan termodinamik parametrlar bilan belgilanadi. Odatda tizimning xolatini belgilovchi parametrlar sifatida - temperatura, bosim va solishtirma xajmlar tanlanadi. Tizimning xolatini aniklab beruvchi fizikaviy kattaliklar tizimning parametrlari deb ataladi.
Temperatura - moddaning isitilganlik darajasini kursatuvchi fizikaviy kattalikdir va makroskopik tizimning termodinamik muvozanat xolatini xarakterlaydi.
0
Ulchov va ogirlik birliklari buyicha 1968 yilda utkazilgan Bosh konferensiya karoriga binoan, xozirgi vaktda ikkita temperatura shkalasini kullash mumkin:

Termodinamik temperatura shkalasi (Kelvin birligida - K);
Xalkaro amaliy temperatura shkalasi (Selsiy graduslarida, ⁰S).

Xalkaro amaliy temperatura shkalasida, suvning kotish va kaynash temperaturalari ⁰S va 100 ⁰S deb olingan va ular shkalaning reper (tayanch) nuqtalari deb ataladi.
Termodinamik temperatura shkalasi bitta reper nuqta bilan aniklanadi - bu suvning gaz, suyuklik va kattik fazaviy xolati bilan bog’liq uchlik nuqtasidir. Termodinamik temperatura shkalasida bu reper nuqta 273,16 K ga tengdir.

Kelvin suvning uchlik nuqtasi termodinamik temperaturasining 1/273,16 qismiga tengdir.

Selsiy gradusi va Kelvin birliklari bir-biri bilan kuyidagicha boglangan:
T = 273,15 + t
T = 0 Kelvinning nol kiymatiga tengdir.

302

Solishtirma xajm O - birlik massa xajmidir. Jism birjinsli bulganda uning zichligi uzgarmas bo’ladi, ya’ni r = const. Bu xolda

= V=1
m r
Tizim xolati parametrlari ba’zi paytlarda uzgarishi mumkin. Termodinamik tizimda xolat parametrlaridan biri uzgarishi bilan bog’liq xar kanday uzgarishlar termodinamik jarayon deb ataladi.
Agarda xolat parametrlari vakt buyicha uzgarmas bo’lsa, makroskopik tizim termodinamik muvozanat xolatda, deb xisoblanadi.

- §. Ideal gaz konunlari

Molekulyar - kinetik nazariyada ideal gaz kuyidagi xususiyatlarga ega bo’ladi:

Gaz molekulalarining xususiy xajmi gaz egallagan idish

xajmiga nisbatan juda kichikdir;

Gaz molekulalari orasida uzaro ta’sir kuchlari mavjud emas;
Gaz molekulalarining uzaro va idish devorlari bilan tuknashishi

mutlak elastikdir.
Tizim parametrlaridan biri uzgarmas bulganda, kolganlari uzaro boglanish xosil kiladigan jarayonlar izojarayonlar deb ataladi. Molekulyar fizikada 5 xil izojarayon urganiladi: 1) izotermik;

izobarik; 3) izoxorik; 4) adiabatik; 5) politropik ~~jarayonlardir.~~

Politropik jarayon yukoridagi turtta jarayonlarning umumlashgan turi xisoblanadi.
Boyl - Mariott konuni
Berilgan massali gaz uchun, temperatura uzgarmas bulganda, gaz bosimining uning xajmiga kupaytmasi uzgarmas kattalikdir:
PV = const, T = const, m = const, ~~(97.1)~~
Temperatura uzgarmas bulganda, modda xususiyatini tavsiflovchi

Download 1.79 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 ... 68 69 70 71 72 73 74 75 ... 129